© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΕΝΘΕΤΑ. Ό,τι νεότερο εδώ!

Δευτέρα 28 Μαΐου 2007

Μια παραλίγο χαμένη Συλλογή ή Περί της αδιαφορίας των Νεοζακυνθίων

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας
[Περιοδικό Συλλογές, τεύχ. 268, Ιούλιος 2007, σ. 810 εξ.]

Λέμε καί γράφουμε συχνά για τα «περασμένα μεγαλεία» της «ωραίας καί μόνης» νήσου Ζακύνθου, κάποτε (πολύ πιθανόν) καταντάμε γραφικοί ή συχνότερα κουραστικοί λόγω των εμμονών μας, αλλά όσοι δεν μπορούμε και δεν θέλουμε ν’ ανθέξουμε τη δυσοσμία της άχρωμης και απνευμάτιστης γενέτειράς μας των αρχών του 21ου αιώνα, επισημαίνουμε όσες γκρίζες περιπτώσεις υποπέσουν στην αντίληψή μας, πού αφορούν στη σημερινή -μη αναστρέψιμη πια- παράνοια του μικρού μας τόπου, ο οποίος ευκαίρως ακαίρως βαυκαλίζεται αυτολιβανιζόμενος ως πάτρωνας πολιτισμού καί μήτρα νεοτερικότητας, αλλά στην πραγματικότητα ως Κρόνος τρώει τα παιδιά του ή ως Ιερουσαλήμ αποκτείνει τους προφήτες της… Επισημαίνουμε, λοιπόν… Όχι γιατί πιστεύουμε ότι κάτι απ’ όλα τα σκιώδη, δυσώδη ή και …λυσσώδη της κλειστής μας κοινωνίας μπορεί ν’ αλλάξει προς το καλύτερο, αξιότερο ή ποιοτικότερο, αλλά ως απλή κατάθεση μαρτυρίας και διαμαρτυρίας, έτσι που ο ενδεχόμενος ιστορικός του μέλλοντος να βρει καταγεγραμμένο, ότι κάποιοι όρθωσαν τουλάχιστον φωνή και δεν βολεύτηκαν ή στοιχήθηκαν στον ευκαιριακό ωχαδελφισμό των εφήμερων κι εύκολων πραγμάτων του σύγχρονου αβίωτου βίου…

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της συλλογικής (έως εγκληματικής πλέον) αδιαφορίας των Νεοζακυνθίων περί τα ουσιωδώς πολιτισμικά ζητήματα, αν και καθόλου τιμητικό για εμάς, αποτελεί η όλη αντιμετώπιση του ζεύγους Μαρίας και Σπύρου Μαλαφούρη (Ερνάνη) και της πλουσιότατης Συλλογής του.
Όσοι παρακολουθούσαν τον τοπικό τύπο προ εικοσαετίας, ίσως ακόμη να ενθυμούνται τα συχνότατα δημοσιεύματα του Σπύρου Μαλαφούρη, Φιλολόγου και Γενικού Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης, που αφορούσαν σε σημαντικότατα λαογραφικά κυρίως θραύσματα απ' τη Συλλογή του, μόχθο μιας ολόκληρης ζωής. Ο Διονύσης Σέρρας στο χρηστικό βιβλίο του «Η Εφημερίδα "Ελεύθερη Φωνή" Ζακύνθου (1974-1986)», Ζάκυνθος 1989, έχει ήδη αποδελτιώσει μ’ επάρκεια κάμποσα ποιήματα του ίδιου του Σπ. Μαλαφούρη (ένα μάλιστα της συζύγου του), πλείστα όσα δημοσιεύματά του με ανέκδοτα τραγούδια, προλήψεις, ξόρκια, έθιμα, προικοσύμφωνα (για παράδειγμα, ένα του 1679) και διάφορα άλλα σχετικά άρθρα του. Παράλληλα, στην ίδια Εφημερίδα έχει αποτυπωθεί ο διαρκής αγώνας και η αγωνία τους για την ίδρυση ενός κάποιου Πνευματικού Κέντρου, που θα έφερε τ' όνομά τους, για να στεγάσει εκεί μέσα τους καρπούς των κόπων τους και τον ιδρώτα των ονείρων τους. Αλλά και αυτοτελώς εξέδιδαν ό,τι καί όπως περιστασιακά μπορούσαν. Τυχαία μου έρχεται τώρα στο νου το, Σπύρου Μαλαφούρη, Ζακυνθινού περιβολιού λουλούδια, βιβλίο όγδοο, Αθήνα 1993.
Ο Νίκος Γρυπάρης (1913-1976), Ζακυνθινός λόγιος καί δημοσιογράφος, πού είχε δει και ψηλαφίσει το παραπάνω υλικό, έχει καταθέσει την προσωπική του άποψη: «(…) Ο κ. Μαλαφούρης είναι κάτοχος ενός αρχείου χειρογράφων (ακόμα καί του Ψυχάρη έχει δυο αυτόγραφα βιβλία με διάφορους λογαριασμούς), πού ύστερα από την καταστροφή της Ζακύνθου, από τη σεισμοπυρκαγιά του 1953, ή μάλλον γι’ αυτό, παραμένει πολύτιμο καί …αινιγματικό. Ο ίδιος ο κ. Μαλαφούρης μου εξήγησε πως ο πλούτος αυτός των χειρογράφων καί εγγράφων κάθε λογής πού κατέχει προέρχεται από τον πατέρα του, πού ήταν μανιώδης συλλέκτης (πάντα σύμφωνα με τα όσα μου έχει διηγηθεί ο κ. Μαλαφούρης) καί πως η αρχική πηγή όλου αυτού του θησαυρού πρέπει ν’ αναζητηθεί σε κάποιο αρχοντικό της Ζακύνθου, πού είχε άμεση σχέση με την οικογένεια Σολωμού. (…)» [Νίκου Γρυπάρη, Νεοελληνικά φιλολογικά παραλειπόμενα, Αθήνα 1977, σ. 23 εξ.].
Κανείς ποτέ δεν έδωσε την αρμόζουσα σημασία, ο ίδιος μάλιστα ο ανήσυχος συλλογέας εθεωρείτο από την «καθωσπρέπει» Κοινωνία της Ζακύνθου, αν μη τι άλλο, από ιδιότροπος έως και γραφικός. Κανείς ποτέ δεν γνοιάστηκε ουσιαστικά, όχι μόνο για το ιδιότυπο εκείνο ζεύγος των Ζακυνθινών λογίων κι ελασσόνων ποιητών μας ως βιολογικών υπάρξεων, αλλά μήτε για τους λαογραφικούς καί λοιπούς θησαυρούς (χιλιάδες βιβλίων, πίνακες ζωγραφικής, χειρόγραφα, χάρτες, πλείστα όσα συλλεκτικά αντικείμενα-σπαράγματα λαϊκού πολιτισμού και ό,τι άλλο), τους οποίους, κάτω από αντίξοες συνήθως συνθήκες, περιμάζεψε και διέσωσε το μεράκι και η αγάπη των Μαλαφουραίων για τα μικρά καθημερινά στοιχεία ή θραύσματα του βίου και του λόγου των γενιών πού ήδη παρήλθαν ανεπιστρεπτί.
Όπως είναι πολύ λογικό και αναμενόμενο, τα αισθήματα και οι αισθήσεις ενστικτωδώς ανταποδίδονται. Φυσική συνέπεια: Ο Σπύρος Μαλαφούρης, ο λεπτοκαμωμένος και μικρόσωμος εκείνος Ζακυνθινός με το χαρακτηριστικό μουσάκι στυλ μέσων 19ου αιώνα και την μπαγολίνα πάντοτε ανά χείρας, μετά το θάνατο της αγαπημένης του συζύγου, μονήρης καί άκρως απογοητευμένος ο δύστυχος από τη ζωή, μάλιστα δε «οξειδωμένος μέσ’ στη νοτιά των ανθρώπων» όσο δεν παίρνει άλλο, κατέφυγε αναγκαστικά στο τοπικό Γηροκομείο (=αποθήκη ανθρώπων), ν' αργοπεθάνει εκεί, στην παρασκιά της τοπικής κοινωνίας και του μεγάφωνου γίγνεσθαι του άφιλου καί δυσδιάκριτου 21ου αιώνα...
Και οι θησαυροί της συλλογής του τι άραγε απέγιναν; Χάθηκαν λόγω της γνωστής αδιαφορίας περί τα όντως πολιτισμικά; Σκορπίστηκαν λόγω ίσως απερισκεψίας ενδεχόμενων συγγενών και λοιπών παρατρεχάμενων συνδικαιούχων; Πουλήθηκαν μήπως από επιτήδειους; Σε πρώτη φάση κανείς δεν άκουσε, ούτε έμαθε… Ποιος άλλωστε «μικρομέγαλος» τοπικός παράγοντας ή φορέας, απ’ αυτούς μάλιστα που κόπτονται για την περιβόητη Παράδοσή μας, ενδιαφέρθηκε ή αναρωτήθηκε ποτέ; Αν όχι τόσο για τον δύσμοιρο συλλογέα (ως οφείλαμε), για τη Συλλογή τουλάχιστον... Να μη σκορπιζόταν στους πέντε ανέμους τουλάχιστον η Συλλογή…

Ευτυχώς, οι φύλακες (εννοώ τους Μαλαφουραίους) είχανε γνώση! Σερφάροντας προ καιρού στο χάος του Διαδικτύου ανακαλύψαμε εντελώς τυχαία, ότι η όλη Συλλογή του παράδοξου εκείνου ζεύγους δεν πήγε χαμένη, αλλ’ απόκειται πλέον από το 1996 στις Ειδικές Συλλογές της Βιβλιοθήκης Ανθρωπιστικών Επιστημών του Τομέα Φιλοσοφίας του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το οποίο ενδιαφέρθηκε με πολλή κι έξυπνη θερμότητα προς τούτο.
Σύμφωνα μάλιστα με τις λιγοστές πληροφορίες, που μας παρέχει η σχετική ιστοσελίδα της εύρωστης Βιβλιοθήκης ενός τόσο ευαίσθητου Πανεπιστημίου, αυτό των Ιωαννίνων, η όλη δωρεά αποτελείται:

Α) Από τη Βιβλιοθήκη, που περιλαμβάνει 6.000 περίπου τόμους, από τους οποίους οο 2.300 έχουν δημοσιευθεί από το 1600 έως το 1900, καθώς καί 900 περίπου χειρόγραφα, μεταξύ των οποίων ο Θούριος του Ρήγα, Τραγωδίες του Ugo Foscolo καί
Β) Από το Μουσείο, που περιλαμβάνει 32 πίνακες ζωγραφικής, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι του 19oυ αιώνα, εκατοντάδες χαρακτικά καί σπάνιους χάρτες του 19ου αιώνα, καθώς καί προσωπικά αντικείμενα γνωστών προσωπικοτήτων της νεότερης Ιστορίας μας, όπως λ.χ. του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, του Ugo Foscolo, του Ελευθερίου Βενιζέλου και πολλών άλλων.

Ήδη, λοιπόν, η πολύτιμη παραπάνω Συλλογή στεγάζεται σε ειδικό χώρο του Πανεπιστημίου, υπό τον τίτλο «Βιβλιοθήκη και Μουσείο Μαρίας και Σπύρου Μαλαφούρη» (!!!), εγκαινιάστηκε στις 30 Ιανουαρίου 1998, διαθέτει κανονισμό λειτουργίας καί σύγχρονο σύστημα πολλαπλής ηλεκτρονικής φύλαξης, είναι μάλιστα επισκέψιμη κατά τις εργάσιμες ημέρες, όλα τα πρωινά της εβδομάδας. Από αυτήν την πνευματική κυψέλη μπορούν πλέον ν’ αντληθούν στοιχεία και να συντεθούν σοβαρές επιστημονικές μελέτες από πλευράς των ενδιαφερόμενων ερευνητών. Για παράδειγμα αναφέρουμε το σημαντικό σύγγραμμα-διδακτορική διατριβή της Καθηγήτριας Πανεπιστημίου καί καλής φίλης της Ζακύνθου κ. Μαρίνας Βρέλλη - Ζάχου, Η ενδυμασία στη Ζάκυνθο μετά την Ένωση (1864-1910). Συμβολή στη μελέτη της ιστορικότητας καί της κοινωνιολογίας του ενδύματος, [εκδ. Ιδρύματος Αγγελικής Χατζημιχάλη, Αθήνα 2002].
Διαπιστώνοντας όλα ετούτα, αμέσως ήρθε στο νου μου πάλι η Ιερουσαλήμ, η αποκτείνουσα -αλίμονο- τους προφήτες της... Τουλάχιστον διασώθηκε η Συλλογή Μαλαφούρη!!! Ποιος τώρα γνοιάζεται για τον Συλλογέα;
[Παράβαλε μιαν ανάλογη με την παραπάνω περίπτωση στο, Διονύση Σέρρα, «Διονύσιος Γιακουμέλος (1927-2004)», Επτανησιακά Φύλλα 24 (2004) 300-304].

1 σχόλιο:

Μπάμπης Πυλαρινός είπε...

Ευτυχώς που υπάρχουν και τα Γιάννενα.Πότε θα μαζέψουμε τον εαυτό μας που σκορπίζεται παντού εκτός από τον οίκο του.

Οι πιο αναγνώστες μας Αναγνώστες

Related Posts with Thumbnails