Αγαπητή μαθήτρια... Ή, λόγος περί του "άχρηστου" Εθνικού Ποιητή

[ Κατατοπιστικό προσημείωμα Π.Κ.: Στην ηλεκτρονική μας Βιβλιοθήκη, υπό τον τίτλο "παρα Θέματα λόγου" , έχει λάβει περίοπτη θέση από τις 18 Ιουνίου 2007 το ποίημα "Ο Πόρφυρας" του Διονυσίου Σολωμού. Μέχρι πριν λίγες μέρες ουδείς άφησε οποιοδήποτε σχόλιο... Ολόμονος ξανά ο Ποιητής αναμετριέται με τον Χρόνο και τον Εαυτό του, με τα μυστήρια του Φωτός και την παρέα της Ερημιάς...

Αυτά, μέχρι πριν λίγες μέρες (23.3.2009), οπότε ένα άγνωστο κορίτσι, η Δήμητρα, μαθήτρια Γ΄ Λυκείου -όπως δηλώνει- γράφει δυο σχόλια (παρόμοια μεταξύ τους), τα οποία αφήνουν έκπληκτο τον αναγνώστη. Αντιγράφουμε το πρώτο κι ενδεικτικότερο, καλύπτοντας κάπως τη μια λέξη:

"ΟΛΟ ΤΙΣ ΙΔΙΕΣ ΜΑ- - -ΙΕΣ ΕΓΡΑΦΕ Ο ΑΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΝΑΜΕ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΜΑΣ ΠΟΙΗΤΗ!

ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΘΗΤΡΙΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ"

Η πρώτη μου αντίδραση ήταν, ότι θ' άρμοζε μια... οργή, αλλά δεν αφέθηκα!... Συλλογίστηκα, ότι η μαθήτρια ουδόλως φταίει για το φέρσιμό της. Επειδή, όλα είναι θέμα Παιδείας και γνωρίζουμε πόσο ασθενής είναι η Παιδεία σήμερον εν Ελλάδι, έσπευσα να την δικαιολογήσω εντός μου: Ποιο διδακτικό σύστημα ώθησε αγαπητικά τους νέους μας προς την Ποίηση και δη την πανίερη των όντως Μεγάλων Ελλήνων, οι οποίοι "αναπαρθενεύσανε" (κατά τον Ελύτη) τον ποιητικό μας λόγο; Αντίθετα, τα παιδιά μας, ενόψει Πανελλαδικών Εξετάσεων, είναι αναγκασμένα ν' αποστηθίζουν -άκουσον, άκουσον!!!- δοτές ερμηνείες ποιημάτων, οι οποίες καμιά συνήθως σχέση δεν έχουν με την μυστική διαδικασία γραφής και πρόσληψης της Ποίησης...

Μια και το θέμα όμως μπορεί να έχει και άλλες εκδοχές, παρακάλεσα τον αγαπητό συνάδελφο εκπαιδευτικό, καλό φιλόλογο και μάλιστα φιλοποιητή, Κώστα Πολυχρόνη, να σχολιάσει το παραπάνω σχόλιο της Δήμητρας. Εκείνος πρόθυμα αποδέχτηκε και τον ευχαριστώ γι' αυτό! Ιδού λοιπόν ο καρπός και της δικής του αγωνίας. Εννοείται, ότι ο καθείς μπορεί να πάρει τον λόγο: ]

Χειρόγραφο του Σολωμού

Αγαπητή μαθήτρια,

«Μια κλασική ερώτηση που υποβάλλεται στους ποιητές είναι πώς γράφεται ένα ποίημα. Με όσους τρόπους, όσοι είναι και οι ποιητές στον κόσμο». Αυτή είναι η απάντηση. «Τώρα πώς γράφεται ένα καλό ποίημα, ε, αυτό πια πραγματικά μόνο ένας θεός το ξέρει. Πάντως με σκληρή δουλειά και εσωτερικές αιμορραγίες. Με άγρυπνη τη δυσπιστία του ποιητή απέναντι σ’ αυτό που γράφει. Με γενναιότητα αυτοκριτικής. Σκίζοντας. Τα καλά ποιήματα που γράφτηκαν ανεμπόδιστα από την αρχή ως το τέλος, μονορούφι, πιστεύω ότι είναι τόσο σπάνια, όσο η ευτυχία». Αυτά υποστηρίζει η ποιήτρια Κική Δημουλά και γι’ αυτούς τους λόγους η ερμηνεία ενός ποιήματος δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για τον ποιητή Δ. Σολωμό.

Παρ’ όλα αυτά ο Δ. Σολωμός - γιατί με αφορμή σχόλιό σου γι’ αυτόν γράφω τούτα τα λόγια- είναι εθνικός ποιητής κι αυτό είναι θέμα αδιαπραγμάτευτο μες στην ψυχή μου. Και έτσι το αισθάνομαι. Εγώ, ξέρεις, δεν έζησα την εποχή του αγωνιζομένου έθνους για την ελευθερία, δε βίωσα τον τουρκικό ζυγό. Θεωρώ, όμως, ότι χρωστώ ευγνωμοσύνη σ’ εκείνον. Εκείνος το ’21 το έζησε και το εξέφρασε δια του Ύμνου του εις την Ελευθερίαν, που αργότερα καθιερώθηκε ως εθνικός ύμνος. Γι’ αυτό ονομάζεται εθνικός ποιητής. Ξέρεις, εκείνος έθεσε την ποίησή του στην υπηρεσία του αγωνιζόμενου έθνους και όχι μόνο. Πολλά μπορείς να μάθεις γι’ αυτόν και, αν το κατορθώσεις, θα καταλάβεις ότι εκείνος το χρέος του το γνώριζε.

Μάθε, άλλωστε, ότι οι ποιητές γενικά έχουν ένα χρέος. «Ένας ποιητής είναι ένας εργάτης στο πόστο του, ένας στρατιώτης στη βάρδια του, ένας υπεύθυνος αρχηγός μπροστά στις δημοκρατικές στρατιές των στίχων του». (Γ. Ρίτσος.) Είναι, βέβαια, κι αυτός προϊόν επιρροών, όπως όσοι δεν είναι ποιητές. «Μάλιστα ακόμη κι αν έχει γράψει χίλια ποιήματα, δε σημαίνει πάντα ότι ξέρει ν’ απαντάει σ’ ερωτήσεις. Πάντως απορεί για το αναπάντητο και αυτή την απορία κυρίως εκφράζει γράφοντας» (Κ. Δημουλά). Αυτό είναι το χρέος του και το υπηρετεί.
Ας δούμε, όμως, τώρα ποιο είναι το δικό σου χρέος.

- Και ποιος είστε εσείς που θα με υποχρεώσετε να μάθω το χρέος μου; θα με ρωτήσεις.
- Κανείς πρωτοφανώς σπουδαίος. Παίρνω το θάρρος να προτείνω μόνο. Ας θυμηθώ, λοιπόν τα εξής λόγια: «Καθετί που διαβάζουμε αγαπώντας το, αφήνει ανεξίτηλα τα ίχνη του μέσα μας».
- Κι όλα αυτά που διαβάζω για τις εξετάσεις; θα με ρωτήσεις.
- Ο τρόπος, που τα μαθαίνεις όλα αυτά, αγαπητή μαθήτρια, είναι μέρος μιας σύμβασης. Μιας σύμβασης, που είναι αναγκαίο κακό. Οι καθ’ όλα τα στοιχεία τους αξιοσέβαστες πραγματικά μελέτες και κριτικές των ειδικών της ποίησης και της λογοτεχνίας γενικά χρησιμοποιούνται ως βάσανο για το μαθητή. Δεν είναι αυτός ο στόχος της ύπαρξής τους. Παρ’ όλα αυτά χρησιμοποιούνται ως αντικειμενικό μέγεθος για την εισαγωγή σου στο Πανεπιστήμιο. Θα μπορούσαν, βέβαια, να είναι διαφορετικά τα πράγματα.

Όμως το χρέος σου δεν είναι αυτό. Η δική σου «βάσανος» είναι να ικανοποιείς την ανάγκη του εφήβου να εκφραστεί, δηλαδή του εαυτού σου, έστω και με σχόλια άστοχα κατ’ εμέ. Μόνο έτσι ο έφηβος βγαίνει από την «κοσμογονική θολούρα» που τον περιβάλλει. Βάλε, λοιπόν, τις λέξεις των ποιημάτων, όταν τύχει να τα διαβάζεις, να φτιάξουν μέσα σου εικόνες, να συνεπισύρουν ιδέες και να σε κάνουν να νιώσεις, να αισθανθείς. Θέσε τα στην υπηρεσία σου, για να δεις ενδεχομένως μέσα σ’ αυτά τον εαυτό σου, να γνωρίσεις μέσα από τις λέξεις τους τον κόσμο που σε περιβάλλει και σένα μέσα σ’ αυτόν.

- Μα γίνεται αυτό; θα με ρωτήσεις.
- Αν τύχει να το προσπαθήσεις, πίστεψέ με, γίνεται..
- Κι αν δεν μπορώ να τα «εννοήσω», να τα καταλάβω;
- Τα ποιήματα, αγαπητή μαθήτρια, δεν τα εννοούμε, τα νιώθουμε.
Αυτό είναι το μικρό σου «χρέος» απέναντί τους, αν ασχοληθείς μαζί τους: να τα νιώθεις. Όταν τα νιώθεις, μπορείς και να τα κρίνεις.
Όσο για το μεγάλο σου χρέος; Αυτό είναι να ονειρεύεσαι ένα μέλλον άξιο για τη σεβαστή ανθρώπινη ύπαρξη και άρα για τον εαυτό σου, μια και ο σκληρός αυτός κόσμος δε θα αλλάξει από τους ποιητές μόνο. Αυτοί έχουν, ίσως ρόλο καθοδηγητικό. Το χρέος τούτο βαρύνει εμάς, και κυρίως από ’δω και πέρα εσάς, τους νέους.

Κώστας Πολυχρόνης