"Η Γυναίκα της Ζάκυνθος" στα γαλλικά

La femme de Zante
Dionysios Solomos
Δίγλωσση έκδοση
Μετάφραση:
Gilles Ortlieb
Εκδόσεις: Le bruit du Temps

Το πολύμοχθο έργο της μετάφρασης σε ξένη γλώσσα του πεζού ποιητικού κειμένου του Διονύσιου Σολωμού «Η Γυναίκα της Ζάκυνθος» έφερε πρόσφατα σε πέρας ο φιλέλληνας φιλόλογος και μεταφραστής Ζιλ Ορτλίμπ. Η κομψή δίγλωσση έκδοση ενός από τα δυσκολότερα κείμενα της ελληνικής γλώσσας κυκλοφορεί από τις νεοσύστατες εκδόσεις «Le bruit du Temps», τις οποίες διευθύνει ο Αντουάν Ζακοτέ, γιος του σπουδαίου ποιητή και μεταφραστή Φιλίπ Ζακοτέ. Πρόκειται για τη δεύτερη απόπειρα μεταφοράς του σολωμικού κειμένου στα γαλλικά μετά από εκείνη του αείμνηστου Γάλλου ελληνιστή Οκτάβ Μερλιέ που κυκλοφόρησε καθυστερημένα από τη «Société d’édition des Belles Lettres» το 1987. Η μετάφραση της «Γυναίκας της Ζάκυνθος» αποτελεί ένα σχεδόν ακατόρθωτο εγχείρημα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που ο καθηγητής Πασχάλης Κιτρομηλίδης υπογραμμίζει στην εισαγωγή της μετάφρασης Μερλιέ ότι η δουλειά αυτή είναι η μεγαλύτερη (από το σύνολο των τεσσάρων μελετών) συνεισφορά του Γάλλου πρώην διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου στις σολωμικές σπουδές. Ούτε επίσης και το γεγονός ότι ο Μερλιέ χαρακτήρισε την προσπάθειά του «απόπειρα αναστύλωσης» του σολωμικού κειμένου. Η δυσκολία δεν έγκειται απλώς στο ότι πρόκειται για ένα ημιτελές (αρτιότατο ωστόσο) έργο το οποίο ο ποιητής σχεδίαζε να το επεξεργασθεί ακόμα περισσότερο, εξ ου και βρίθει ιταλικών σημειώσεων στα περιθώρια του χειρογράφου. Ούτε απλώς και μόνο στο γεγονός, όπως σημειώνει ο Ορτλίμπ στη δική του εισαγωγή, ότι πρόκειται για ένα εντελώς κρυπτικό, αλληγορικό κείμενο, για τις πιθανές σημασίες του οποίου έχουν διατυπωθεί πλείστες όσες εικασίες. Στην ίδια εισαγωγή ο Ορτλίμπ σημειώνει πως βρέθηκε ενώπιον ενός «ανεπίλυτου αινίγματος»· κατ’ αρχάς εξαιτίας της μορφής του (πρόκειται άραγε -σημειώνει- για ένα αφηγηματικό ποίημα, για σάτιρα, φανταστική νουβέλα στο πνεύμα των Γερμανών ρομαντικών ή για ένα προφητικό κείμενο στο πνεύμα της Αποκάλυψης;) και δευτερευόντως εξαιτίας της θέση που κατέχει - χωρίς καμία αντιστοιχία – στο εσωτερικό του σολωμικού corpus. Η κυριότερη ωστόσο, πραγματικά ανυπέρβλητη δυσκολία του κειμένου βρίσκεται στη γλώσσα του. Παρά την εξαιρετική μετάφραση του Ορτλίμπ, ο οποίος προσφέρει στον Γάλλο αναγνώστη ένα κείμενο που ρέει απρόσκοπτα παραμένοντας απόλυτα πιστό στο πρωτότυπο, η πρώτη εντύπωση που αποκομίζει ο Ελληνας αναγνώστης ο οποίος ανοίγοντας το καλαίσθητο βιβλιαράκι συγκρίνει τα δυο αντικριστά κείμενα (πρωτότυπο και μετάφραση) είναι ότι το σολωμικό ύφος, ήτοι ο ίδιος ο Σολωμός παραμένει κατ’ ουσίαν αμετάφραστος. Το σολωμικό κείμενο δικαιώνει πλήρως την περίφημη ρήση του ποιητή Ρόμπερτ Φροστ, ο οποίος υποστήριζε πως «η ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση». Το μεγάλο όμως προτέρημα της νέας αυτής αρτιότατης γαλλικής μετάφρασης, έργο ενός ανθρώπου που δοκιμάστηκε μεταφράζοντας ποιήματα του Καβάφη, τις «Εξι νύχτες στην ακρόπολη» του Σεφέρη και τον «Αυτόχειρα» του Μιτσάκη, είναι ότι, σε αντίθεση με την ακαδημαϊκή έκδοση Μερλιέ, καθιστά το σολωμικό κείμενο προσιτό σε ένα ευρύτατο αναγνωστικό κοινό παρουσιάζοντας μια εξαίσια έκδοση τσέπης με εισαγωγή, δίγλωσση μετάφραση και βιογραφικό του ποιητή, η οποία θα είναι διαθέσιμη σε όλα τα γαλλικά βιβλιοπωλεία.

Πηγή: στην αράδα του Σπύρου Γιανναρά