Ο Σαμουήλ Ερμ. Μόρδος για τους Εβραίους της Ζακύνθου

Παρουσιάζει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό ένα σπουδαίο κατ' εμέ βιβλίο καταγραφής ορισμένων σημαντικότατων κι εν πολλοίς παραθεωρημένων πτυχών της Ζακυνθινής Ιστορίας. Πρόκειται για το βιβλίο του Σαμουήλ Ερμ. Μόρδου: Οι Εβραίοι της Ζακύνθου. Χρονικό Πέντε Αιώνων, Αθήνα 2010, με 400 σελίδες, το οποίο μού απέστειλε ευγενώς ο καλός συγγραφέας του.

Ομολογώ ότι με συγκίνησε βαθύτατα! Όχι μονάχα για τα καταγεγραμμένα -γνωστά και άγνωστα- ιστορικά γεγονότα της πολυαιώνιας παρουσίας τής Ισραηλιτικής Κοινότητας στο νησί μας, αλλά επειδή γνώριζα τον πατέρα τού συγγραφέα Ερμάνδο Α. Μόρδο, όταν μια-δυο φορές την εβδομάδα στη δεκαετία του '80, βρισκόμουν στο εργαστήριό του (όπως παρουσιάζεται στις φωτογραφίες της 385ης σελίδας του βιβλίου), όταν ο δικός μου πατέρας (ως πλανόδιος μικροπωλητής που ήταν) ψώνιζε από εκεί τις μικροπαραγγελίες των χωριατισσών της περιοχής του Κάμπου της Ζακύνθου: Ρογιά, λιβανιστήρια, φανάρια για φύλαμα των φαγητών (τα πρώιμα ψυγεία δηλαδή) και ό,τι άλλο! Το επώνυμο "Μόρδος" έχει χαρακτηρίσει την παιδικότητά μου κι έχει να κάμει 100% με το φτωχικό επάγγελμα του Πατέρα, δια του οποίου πάντως έζησε η οικογένειά μου αρχοντικότατα και αναστηθήκαμε τα παιδιά με κάθε δυνατή άνεση. Ευρισκόμενοι στα Τσαρουχαρέϊκα του Τζάντε μας για τα ψώνια των Γυναικών, σχεδόν πάντα έλεγε ο Πατέρας: "Να μην ξεχάσουμε να περάσουμε και από του Μόρδου..." Το ασυνήθιστο όνομα έπαιζε στο (από τότε χαομένο) μυαλό μου διάφορα παιχνίδια, ενώ μού άρεσε η ευγενική φυσιογνωμία του καλού μικροβιοτέχνη, ο οποίος πάντα χαμογελαστός μάς δεχόταν και αντάλλασσε αδελφικά αστεία με τον πραματευτή Πατέρα μου.

Η λέξη "Μόρδος" είχε τεθεί πλέον σε κάποιο πισινό κουτάκι του μυαλού μου, ώσπου, πριν μερικές εβδομάδες έλαβα το εν λόγω βιβλίο. Το κουτάκι των Αναμνήσεων άνοιξε κυριαρχικά και η Ιστορία ξεχύλησε δια χειρός κι εμπειριών του υιού Μόρδου.

*  *  *

Από τον ανά χείρας Τόμο πληροφορούμαστε ότι η παρουσία των Εβραίων στη Ζάκυνθο χρονολογείται τουλάχιστον από το έτος 1489 και έφθασε στην πληθυσμιακή της ακμή προς το τέλος της περιόδου της Βενετοκρατίας, το έτος 1790, οπότε η Ισραηλιτική Κοινότητα αριθμούσε περίπου 2.000 μέλη. Πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η Κοινότητα είχε 275 μέλη. Τα γεγονότα, που σηματοδότησαν την Ισραηλιτική Κοινότητα Ζακύνθου κατά τον Εικοστό Αιώνα, είναι τα ακόλουθα: 

α) Η διάσωση του συνόλου των μελών της την περίοδο της ναζιστικής θηριωδίας, χάρη στη συμπαράσταση των Χριστιανών συμπολιτών τους, με πρωτεργάτες τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο Α΄ (τον Δημητρίου) και τον Δήμαρχο Λουκά Καρρέρ. Το γεγονός αυτό υπήρξε μοναδικό, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη τη κατεχόμενη Ευρώπη.

β) Η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, το έτος 1948, και η από το έτος 1946 προς αυτό μετανάστευση των περισσότερων Εβραίων της Ζακύνθου, κυρίως λόγω της οικονομικής τους ανέχειας.

γ) Οι ισχυρότατοι σεισμοί του Αυγούστου 1953, που ισοπέδωσαν την πόλη και τα χωριά της Ζακύνθου. Η καταστροφή αυτή σήμανε το ουσιαστικό τέλος της Κοινότητας, εφόσον σχεδόν το σύνολο των 42 Εβραίων, οι οποίοι τότε ζούσαν στο νησί, μετοίκησε στην Αθήνα και το Ισραήλ. Σήμερα απομένουν το Ισραηλιτικό Νεκροταφείο και ο μνημειακός χώρος της προσεισμικής Συναγωγής "Σαλώμ", για να θυμίζουν την επί πέντε αιώνες παρουσία των Εβραίων στη Ζάκυνθο.

Ο πατέρας του συγγραφέα Ερμάνδος Α. Μόρδος, εργαζόμενος στο κατάστημά του, σε φωτογραφία του 1978. Ίσως ο τελευταίος Εβραίος της Ζακύνθου. Παρέμεινε στο νησί έως τον θάνατό του (1982).