Για την τύχη ενός ιδιογράφου του Οδυσσέα Ελύτη από το Μητροπολιτικό Μέγαρο Ζακύνθου

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Ο Μητροπολίτης και ο Ποιητής,
σε λεπτομέρεια ευρύτερης φωτογραφίας.
Πρώτη δημοσίευση. Αρχείο π. Π. Κ.

Τον Μάιο του 1980 ο Οδυσσέας Ελύτης ταξίδεψε στο νησί του Σολωμού, του Κάλβου και του Φώσκολου, προσκαλεσμένος τού τότε Μητροπολίτη Ζακύνθου Παντελεήμονος Μπεζενίτη, μετέπειτα Μητροπολίτη Αττικής. Ο Ποιητής είχε την ευκαιρία «ν’ αναβαπτισθεί στο πνεύμα του Σολωμού και της Ορθοδοξίας», μετά την «δοκιμασία» του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας 1979, όπως ο ίδιος δήλωσε γραπτά τότε και θα δούμε παρακάτω. Συναναστράφηκε κάποιους ανθρώπους των Γραμμάτων και της Τέχνης της Ζακύνθου (τον Δημήτρη Λάγιο, την Μαρία Ρουσέα κ. ά.) και ξεκουράστηκε, μετά τις πολυειδείς υποχρεώσεις τής βράβευσής του.

Τότε, ανάμεσα στα διάφορα άλλα, έγραψε μιαν ενδιαφέρουσα -κατά τη γνώμη μου- μικρή σημείωση στο Βιβλίο των Επισκεπτών του Μητροπολιτικού Μεγάρου Ζακύνθου, το οποίο ετηρείτο από τον Μητροπολίτη Παντελεήμονα, υπήρχε πάντα σε κοινή θέα και ανάγνωση επί του μεγάλου στρογγυλού τραπεζιού της μεγάλης αίθουσας του θρόνου της Μητρόπολης, όπου κατά καιρούς έγραψαν τις εντυπώσεις τους οι διάφοροι επίσημοι επισκέπτες του Μεγάρου.

Κατά καιρούς άνοιγα το Βιβλίο και θαύμαζα το ελυτικό χειρόγραφο, όπως αντίστοιχα συνέβαινε και συμβαίνει μέχρι σήμερα σε ανάλογο ιδιόγραφο του Ποιητή στη Μονή Ελευθερώτριας Ζακύνθου. Επρόκειτο για τις εντυπώσεις ενός κορυφαίου τεχνίτη του ποιητικού λόγου από την ιδιωτική -πλην ιστορική και διαρκώς μνημονευόμενη στους φιλολογικούς κύκλους του νησιού- επίσκεψή του στην μικρή πόλη μας, οι οποίες ασφαλώς ενδιαφέρουν τον ιστορικό του μέλλοντος και τους μελετητές.

Το ιδιόγραφο Ελύτη

«Ήταν μια θεία θέληση, μετά τη / δοκιμασία μου στη Στοκχόλμη / και στο Παρίσι, να έρθω στη Ζάκυνθο / και ν’ αναβαπτισθώ στο πνεύμα του / Σολωμού και της Ορθοδοξίας. Στον / συμπαραστάτη μου και Φύλακα - / Άγγελον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη / Ζακύνθου κ. Παντελεήμονα εκ- / φράζω τις βαθύτατες ευχαριστίες μου.

9 Μαΐου 1980

Ελύτης»

Τα χρόνια περνούσαν και, από το 1983 - οπότε άρχισα να εργάζομαι στη Μητρόπολη, φθάσαμε στα 1994. Όλα αυτά τα χρόνια είχα την παρηγορία και κρυφή ευχαρίστηση ότι στον επάνω όροφο από το δικό μου γραφείο φυλάσσεται το χειρόγραφο Ελύτη, απόκτημα για τον τόπο μας! Τότε, τον Μάιο του 1994 συνέβη η μετάθεση του Μητροπολίτη Παντελεήμονος στην Μητρόπολη Αττικής και η ταυτόχρονη εκλογή τού Ζακυνθίου Μητροπολίτου Δωδώνης στην Ζάκυνθο. Καθ’ όλο το μεσοδιάστημα μέχρι τη μετακόμιση Παντελεήμονος από τη μέχρι εκείνη τη στιγμή έδρα του στη νέα, δηλαδή την Κηφισιά, είχα εντονότατο τον εξής πειρασμό: Το Βιβλίο Επισκεπτών, από τη σάλα - αίθουσα του θρόνου της Μητρόπολης, πιθανόν να μετακομιζόταν κι αυτό, οπότε θα χανόταν για πάντα… Δυστυχία… Δεν με πολυενδιέφεραν όλα τ’ άλλα χειρόγραφα (αν κι έχει το καθένα την βαρύτητά του), αλλά μόνον το χειρόγραφο Ελύτη!... Από την άλλη, σκεπτόμουν ότι το Βιβλίο δεν μπορεί να φύγει από τη Ζάκυνθο, όπως ουδέποτε έφυγαν ή πρόκειται να φύγουν τα Βιβλία Επισκεπτών από τις Μονές Ελευθερώτριας, Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου, από το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων ή απ’ όπου αλλού στο νησί μας ή στον κόσμο, δεδομένου ότι και μες από αυτές τις ιδιωτικές γραφές μιας εκάστης προσωπικότητας στα εν λόγω Βιβλία, γράφονται κάποιες αξιομνημόνευτες σελίδες ιστορικής μνήμης, οι οποίες ενδιαφέρουν ασφαλώς τους ερευνητές και ιστοριοδίφες.

Μια από τις διεξόδους, που είχα τότε στην σκέψη μου, ήταν να παρακρατήσω το Βιβλίο και να το θέσω, μετά από λίγο καιρό, στην ευθύνη του νέου Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσοστόμου του Συνετού. Όμως, αφενός μεν δεν ήμουν σίγουρος ότι θα… μετακομιζόταν, αφετέρου δε το όλο εγχείρημα ουδόλως ταίριαζε στον χαρακτήρα μου. Κατέληξα στο ημίμετρο της φωτοτυπίας του συγκεκριμένου και μόνον ιδιογράφου. Οι φόβοι μου γρήγορα δικαιώθηκαν, η μετακόμιση -δυστυχώς- συνέβη σε λίγες ημέρες και ουδείς ξαναείδε το Βιβλίο. Με κρυφή καύχηση αισθανόμουν ύστερα ότι συνέβαλα, ώστε να «παραμείνει» το μικρό κείμενο του Ελύτη -έστω και φωτοτυπικά- κοντά μας, εδώ που όντως ανήκε!...

Το χειρόγραφο, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επτανησιακά Φύλλα, το 1997.

Μόλις ο Ελύτης απήλθε του κόσμου μας (1996) η καθημερινή εφημερίδα της Ζακύνθου Ημέρα τση Ζάκυθος έκανε ένα αφιέρωμα στη μνήμη του, αναθέτοντας την επιμέλεια στον λογοτέχνη και εκδότη των Επτανησιακών Φύλλων Διονύση Σέρρα και σ’ εμένα (φύλλο 359, 22.3.1996, ένθετο Ι-IV). Εκεί δημοσιεύσαμε ένα μόνον απόσπασμα από το διασωθέν χειρόγραφο Ελύτη. Τον επόμενο χρόνο (1997) ο Δ. Σέρρας έκανε ένα μεγάλο αφιέρωμα στον Ποιητή, στα Επτανησιακά Φύλλα 18 (Άνοιξη-Καλοκαίρι 1997) 4-57. Ανάμεσα στ’ άλλα κείμενα, ο ίδιος έγραψε ένα εκτεταμένο μελέτημα με τίτλο «Μετάληψη ζωής Ζακύνθου και Ελύτη» (σ. 30-51), όπου συμπεριέλαβε φωτογραφικά τη σελίδα του Χειρογράφου της Μητρόπολης, το οποίο ευχαρίστως και καθηκόντως παραχώρησα, γνωρίζοντας ότι ενδεχομένως να προκαλέσει κάποιες αντιδράσεις. Με την καλοσύνη, που μάλιστα διακρίνει τον Σέρρα, έγραψε στη λεζάντα ότι «Το κείμενο προέρχεται από το αρχείο του π. Παναγιώτη Καποδίστρια […]», κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, εφόσον η καταγωγή του χειρογράφου είχε όπως περιγράψαμε ανωτέρω.

Η αντίδραση δεν αποφεύχθηκε. Ο Μητροπολίτης Παντελεήμων, τότε Αττικής, συνέταξε στις 14 Οκτωβρίου 1997 απαντητική επιστολή επί του θέματος προς τον Διονύση Σέρρα, με κοινοποίηση σ’ εμένα, τον «υποκλέψαντα»!!! Εκείνος παρουσιάζει μια διαφορετική εκδοχή: Ότι το χειρόγραφο Ελύτη υπήρχε «σε ένα τετράδιο στις σελίδες του οποίου είχα και έχω την συνήθεια (χόμπυ) να ζητώ αυτόγραφα από υψηλά πρόσωπα που φιλοξενώ ή δέχομαι την επίσκεψή τους». Καταφέρεται μάλιστα εναντίον μου, διότι υπέκλεψα το κείμενο κρυφά, χωρίς την άδειά του και εν αγνοία του από την κατοικία του, το φωτοτύπησα και «μετά την δεοντολογικά ανεπίτρεπτη αυτή πράξη» το επανέφερα στην θέση του.

Εξομολογούμαι ότι σήμερα μετανοώ ότι δεν «υπέκλεψα» όλο το Βιβλίο και απλώς φωτοτύπησα το κειμενάκι Ελύτη. Θεωρώ ότι ο -κατά τα άλλα- σεβαστός μου Γέροντας θα προσέφερε καλή υπηρεσία στον τόπο, όπου αρχιεράτευσε κατά την 17ετία 1977-1994, εάν παρέδιδε το όλο Βιβλίο Επισκεπτών στη Μητρόπολη Ζακύνθου, η οποία ως θεσμός διαρκεί πολύ περισσότερο από εμάς τους επικαιρικούς και με ημερομηνία λήξεως λειτουργούς της. Και κάτι επιπλέον: Ευχής έργο θα ήταν να δώριζε στο νησί μας (προτείνουμε στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων) όλο το υλικό που διαθέτει στο προσωπικό Αρχείο του από εκείνη την επίσκεψη του Ελύτη στο νησί μας και στο οποίο αναφέρεται σαφώς στην προς Σέρραν επιστολή εναντίον μου. Γράφει συγκεκριμένα: «[…] Το ιδιόγραφο τούτο κείμενο του ποιητή βρίσκεται στο προσωπικό μου αρχείο μαζί με άλλες επιστολές του Ελύτη σε μένα και πολλές φωτογραφίες από την διαμονή του στην Ζάκυνθο […]». Τι καλύτερη προσφορά στην τοπική και την εν γένει Γραμματεία! Η νήσος των Ποιητών θα τον ευγνωμονούσε!

Κλείνοντας αυτό το άρθρο, δημοσιοποιείται παρακάτω για πρώτη φορά η επιστολή Παντελεήμονος προς Σέρραν, χάριν της ιστορικής αλήθειας, τής ούτως ή άλλως αμερόληπτης (γνωρίζοντας ότι “duras veritas, sed veritas”) κι επειδή είναι βέβαιο ότι συμβάλλει (καθ’ όσον συμβάλλει και αυτό) στις φιλολογικές σπουδές, που αφορούν στη μορφή ενός αφοσιωμένου στον Έλληνα Λόγο δεξιοτέχνη!



Η α΄ σελίδα της επιστολής Παντελεήμονος.



Η Επιστολή του Μητροπολίτη Αττικής

+ Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ 

Κηφισιά 14.10.97

Κύριον

Διονύσην Σέρραν

Καθηγητήν-Λογοτέχνην

Εις Ζάκυνθον

Αγαπητέ μου κ. Σέρρα,

Θερμά σας ευχαριστώ για την ευγενική αποστολή του ωραίου τόμου «Επτανησιακά Φύλλα» και για την τιμητική ιδιόχειρη αφιέρωση. Διεξήλθα με ξεχωριστό ενδιαφέρον, παρά τις πολλαπλές ασχολίες μου, το περιεχόμενό του και στάθηκα ιδιαίτερα στις σελίδες τις αφιερωμένες στον αείμνηστο μεγάλο εθνικό μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, που με τιμούσε με την αγάπη και την φιλία του.

Παρακαλώ να μού επιτρέψετε, μετά τις ευχαριστίες μου, να κάνω μερικές συμπληρώσεις προς αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας στο θαυμάσιο κείμενό σας «Μετάληψη ζωής Ζακύνθου και Ελύτη».

Ο αείμνηστος ποιητής ήλθε στην Ζάκυνθο τον Μάιο του 1980 με δική μου πρόσκληση, γιατί ήθελε κάπου να αποσυρθή και να ξεκουρασθή μετά τις κουραστικές για τον μοναχικό χαρακτήρα του τελετές, δεξιώσεις, ομιλίες κ.λ.π., που συνώδευσαν την απονομή σ’ αυτόν του βραβείου Νόμπελ λογοτεχνίας. Σε όλη την διάρκεια της παραμονής του στην Ζάκυνθο υπήρξε φιλοξενούμενος και ομοτράπεζός μου. Ήμουν ο αποκλειστικός συνοδός του κατά τις επισκέψεις του στα μνημεία και τα αξιοθέατα του νησιού και είχα μακρές και πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις μαζί του για μεγάλα θέματα, θρησκευτικά, εθνικά, φιλοσοφικά, ιστορικά, λογοτεχνικά, που επιφυλάσσομαι εν καιρώ να δημοσιοποιήσω.

Ο Ελύτης στην Ζάκυνθο ήθελε με κάθε τρόπο να αποφύγη την δημοσιότητα και την επικοινωνία με επίσημα και επώνυμα πρόσωπα και εγώ προσπάθησα να σεβασθώ και να ικανοποιήσω αυτή την δικαιολογημένη επιθυμία του και γι’ αυτό στο αφιερωμένο στην ταπεινότητά μου κείμενό του, που αναδημοσιεύετε, με χαρακτηρίζει «συμπαραστάτη και φύλακα άγγελό» του.  

Το κείμενο τούτο κακώς γράφετε στην λεζάντα, που συνοδεύει την φωτοτυπημένη αναδημοσίευσή του, ότι προέρχεται από το αρχείο του // π. Παναγιώτη Καποδίστρια και βρίσκεται στο βιβλίο επισκεπτών του Μητροπολιτικού Μεγάρου Ζακύνθου. Το ιδιόγραφο τούτο κείμενο του ποιητή βρίσκεται στο προσωπικό μου αρχείο μαζί με άλλες επιστολές του Ελύτη σε μένα και πολλές φωτογραφίες από την διαμονή του στην Ζάκυνθο και συμπεριλαμβάνεται σε ένα τετράδιο στις σελίδες του οποίου είχα και έχω την συνήθεια (χόμπυ) να ζητώ αυτόγραφα από υψηλά πρόσωπα που φιλοξενώ ή δέχομαι την επίσκεψή τους. Το ίδιο, άλλωστε, το περιεχόμενο του ιδιογράφου φανερώνει τον προσωπικό για μένα χαρακτήρα του. Ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας υπέκλεψε το κείμενο αυτό παίρνοντας κρυφά, χωρίς την άδειά μου και εν αγνοία μου, το τετράδιο από την κατοικία μου, κατά την διάρκεια προφανώς κάποιας απουσίας μου, και προβαίνοντας σε φωτοστατική αντιγραφή του, που την αντιλήφθηκα μόλις τώρα διαβάζοντας το άρθρο σας, και τούτο γιατί ο π. Καποδίστριας μετά την δεοντολογικά ανεπίτρεπτη αυτή πράξη του επανέφερε το τετράδιο στη θέση του.

[…………]

Ζητώ συγγνώμην γιατί σας κούρασα με την μακροσκελή επιστολή μου, αλλά αν η αλήθεια πρέπει να λέγεται, πολύ περισσότερο πρέπει να γράφεται αφού, “scripta manent”.

Με όλη μου την αγάπη και την εκτίμηση

+ο Αττικής Παντελεήμων [υπογραφή]