© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΕΝΘΕΤΑ. Ό,τι νεότερο εδώ!

Τετάρτη 6 Οκτωβρίου 2010

Διεθνές Συνέδριο για τη Μάχη του Μαραθώνος στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου


Με την ευκαιρία της Επετείου των 2.500 χρόνων από τη μάχη του Μαραθώνα κατά τους Περσικούς Πολέμους η Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου οργανώνει Διεθνές Συνέδριο με τίτλο: «Η σημασία της μάχης του Μαραθώνα για τον πολιτισμό, με βάση τις ιστορικές, αρχαιολογικές και φιλολογικές μαρτυρίες» από τις 7 έως τις 10 Οκτωβρίου 2010, στο Αμφιθέατρο της Σχολής στην Καλαμάτα.

Οι θεματικές ενότητες του Συνεδρίου είναι οι εξής: Η αποτύπωση και πρόσληψη της μάχης του Μαραθώνα σε Ποιητικά κείμενα, στη Ρητορική, την Ιστοριογραφία, την Τέχνη, τον Πολιτισμό και την Αρχαιολογία, την Πολεμική Τακτική.

Στόχος του Συνεδρίου είναι να φωτισθούν οι βασικές πτυχές της σημαντικής μάχης του Μαραθώνα σύμφωνα με τις σχετικές αρχαίες πηγές και να τονισθεί η διαχρονική σημασία και η πρόσληψη αυτού του γεγονότος.

Το Συνέδριο, που διοργανώνεται για την Επέτειο των 2500 χρόνων από τη Μάχη του Μαραθώνα αποτελεί μία ευκαιρία συνάντησης διακεκριμένων μελετητών των Κλασσικών Σπουδών, της Αρχαιολογίας, της Ιστορίας και γενικότερα του Πολιτισμού στη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα. Ελπίζεται ότι θα ενισχυθούν οι προϋποθέσεις για μελλοντικές συνεργασίες της Σχολής με Ακαδημαϊκά Ινστιτούτα και Πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Πρόγραμμα

ΠΕΜΠΤΗ 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

09.00-09.45 Υποδοχή - Εγγραφή
10.00-11.30 Έναρξη του Συνεδρίου

Χαιρετισμοί

Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος, Καθηγήτρια Γεωργία Ξανθάκη – Καραμάνου, Καθηγητής Αλέξιος Σαββίδης, Καθηγητής Chris Carey, Επίσημοι και εκπρόσωποι φορέων

Εισήγηση – Έκθεση εγγράφων από την Βιβλιοθήκη του κ. Γ. Δολιανίτη «Η Μάχη του Μαραθώνος – Πρότυπο ηρωισμού και αέναος πηγή έμπνευσης»

Εναρκτήρια Ανακοίνωση:
Peter Rhodes (Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Durham, Ηνωμένο Βασίλειο) «Η Μάχη του Μαραθώνος και η σύγχρονη φιλολογική έρευνα»

ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ
Προεδρείο: Καθηγήτρια Γεωργία Ξανθάκη - Καραμάνου

12.30-13.00 Επίκ. Καθηγητής Βασίλειος Κωνσταντινόπουλος (Τ.Ι.Α.Δ.Π.Α, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) «Οι Περσικοί πόλεμοι και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις στην Αθήνα»

12.30-13.30 Επίκ. Καθηγητής Ανδρέας Μαρκαντωνάτος (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) «Η σιωπή του Θουκυδίδη: Η μάχη του Μαραθώνος και η αθηναϊκή υπερηφάνεια»

13.30-14.00 Καθηγητής Ιωάννης Καζάζης (Τμήμα Φιλολογίας, Α.Π.Θ.) «Δημώδη ιστορήματα και η ιδέα της δικαιοσύνης στις Ιστορίες του Ηροδότου»

14.00-15.00 Γεύμα

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ
Προεδρείο: Αναπλ. Καθηγήτρια Λουκία Αθανασάκη

17.00-17.30 Καθηγητής Peter Krentz (Davidson College, Β. Καρολίνα Η.Π.Α.) «Ο Μαραθών και η ανάπτυξη της αποκλειστικής φάλλαγας των οπλιτών»

17.30-18.00 Καθηγητής Chris Pelling (Ομότ. Καθηγητής, Τμήμα Κλασσικών Σπουδών, Christ Church, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης, Ηνωμένο Βασίλειο) «Ο Μαραθών του Ηροδότου: Η γένεση ενός μύθου»

18.00-18.30 Καθηγήτρια Γεωργία Ξανθάκη – Καραμάνου (Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) «Η Μάχη του Μαραθώνος ως τόπος του αθηναϊκού πολιτικού κύρους στην κλασσική εποχή»

18.30-19.00 Dr Andrej Petrovic (Υφηγητής στην Ελληνική Ιστορία, Τομέας Κλασσικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Durham, Ηνωμένο Βασίλειο) «Επιγράμματα του Μαραθώνος»

19.00-19.30 Καθηγητής Christopher Tuplin (Σχολή Αρχαιολογίας, Κλασσικών Σπουδών και Αιγυπτιολογίας, Πανεπιστήμιο του Liverpool, Ηνωμένο Βασίλειο) «Αφόρητα ενδύματα και τρομακτικό όνομα: τα χαρακτηριστικά των δυνάμεων επιδρομής των Αχαιμενιδών»

21.00 Δείπνο


ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 8 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

10.00-13.30 Επίσκεψη στην Αρχαία Μεσσήνη. Παρουσίαση από τον Καθηγητή Πέτρο Θέμελη

3.50-14.50 Γεύμα


ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Α. ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Προεδρείο: Καθηγητής Chris Carey

17.00-17.30 Καθηγητής Karim Arafat (Τομέας Κλασσικών Σπουδών, King’s College, Πανεπιστήμιο Λονδίνου, Ηνωμένο Βασίλειο) «Ο Μαραθών στην τέχνη»

17.30-18.00 Καθηγητής Ewen Bowie (Corpus Christi College, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης, Ηνωμένο Βασίλειο) «Ο Μαραθών στον ελληνικό πολιτισμό του 2ου μ.Χ. αι.: από το κλισέ στο κασέ»

18.00-18.30 Καθηγήτρια Αριάδνη Γκάρτζιου – Τάττη (Πρόεδρος Τμήματος Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) «Θεοί, ήρωες και η Μάχη του Μαραθώνος»

18.30-19.00 Δρ. Αντώνης Μαστραπάς (Τ.Ι.Α.Δ.Π.Α., Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) «Η Μάχη του Μαραθώνος και η εισαγωγή της λατρείας του Πανός στην Αθήνα: Η πολιτική διάσταση ενός θρύλου μέσω των γραπτών μαρτυριών και των αρχαιολογικών ευρημάτων»

Β. ΚΩΜΩΔΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ
Προεδρείο: Επίκ. Καθηγητής Ανδρέας Μαρκαντωνάτος

19.00-19.30 Καθηγητής Chris Carey (Τομέας Ελληνικών και Λατινικών, University College, Πανεπιστήμιο Λονδίνου, Ηνωμένο Βασίλειο) «Ο Μαραθών και η διαμόρφωση του παρελθόντος στην κωμωδία»

19.30-20.00 Δρ Ιωάννα Καραμάνου (Λέκτωρ, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) «Απειλητικός σαν τους Πέρσες: Ο Ευριπίδης στις Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη»

20.00-20.30 Δρ Έφη Παπαδόδημα (Τ.Ι.Α.Δ.Π.Α., Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) «Η Μάχη του Μαραθώνος στην ποίηση και το δράμα του 5ου π.Χ. αι.»

20.30-21.30 Επίσκεψη στην πόλη της Καλαμάτας: Παρουσίαση από την Επίκ. Καθηγήτρια Ιωάννα Σπηλιοπούλου (Τ.Ι.Α.Δ.Π.Α., Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου)

21.30 Δείπνο


ΣΑΒΒΑΤΟ 9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΡΗΤΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ
Προεδρείο: Καθηγητής Mike Edwards

09.30-10.00 Καθηγήτρια Rosalind Thomas (Balliol College, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης, Ηνωμένο Βασίλειο) «Ο Μιλτιάδης και ο αθηναϊκός επεκτατισμός στον Ηρόδοτο και την ύστερη παράδοση»

10.00-10.30 Επίκ. Καθηγητής Αθανάσιος Ευσταθίου (Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο) «Η Μάχη του Μαραθώνος στην πολιτική ρητορεία του 4ουπ.Χ. αι.: Οι περιπτώσεις των λόγων Περί της Παραπρεσβείας (343) και Περί του στεφάνου (330)»

10.30-11.00 Δρ Ελένη Βολονάκη (Λέκτωρ, Τ.Ι.Α.Δ.Π.Α., Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) «Η Μάχη του Μαραθώνος στους επιταφίους λόγους»

11.00-11.30 Δρ Χρίστος Κρεμμύδας (Λέκτωρ, Royal Holloway College, Πανεπιστήμιο Λονδίνου, Ηνωμένο Βασίλειο) «Ο Μέγας Αλέξανδρος, η Αθήνα και η ρητορική των Περσικών Πολέμων»

11.30-13.00 Γεύμα

ΑΠΟΓΕΥΜΑ: Εκδρομή στην Πύλο και την Κυπαρισσία (Δείπνο)


ΚΥΡΙΑΚΗ 10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ: ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ
Προεδρείο: Καθηγήτρια Ευριδίκη Αντζουλάτου - Ρετσίλα

09.30-10.30 Καθηγητής Peter Funke – Δρ Michael Jung (Πανεπιστήμιο Muenster, Γερμανία) «Ο Μαραθών και η πρόσληψη των Περσικών Πολέμων στην αρχαιότητα και τη σύγχρονη εποχή»

10.30-11.00 Καθηγήτρια Lorna Hardwick (Τομέας Κλασσικών Σπουδών, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Λονδίνου, Ηνωμένο Βασίλειο) «Κινούμενοι στόχοι, σύγχρονοι αγώνες: ο Μαραθών και η πολιτισμική μνήμη»

11.00-11.30 Ομότ. Καθηγητής Βασίλης Φίλιας (π. Πρύτανης, Πάντειο Πανεπιστήμιο) «Η σημασία της Μάχης του Μαραθώνος στον σύγχρονο κόσμο»

11.30-12.30 Συμπεράσματα. Πέρας του Συνεδρίου

12.30-14.00 Επίσκεψη στο Μπενάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας

14.00-15.00 Γεύμα

Αναχώρηση Συνέδρων


ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ


Karim W. Arafat, “Ο Μαραθών στην τέχνη”

Οι καλλιτέχνες και όσοι ήταν υπεύθυνοι για την μίμηση καλλιτεχνικών προϊόντων γνώριζαν επακριβώς τη δυναμική της τέχνης ως ένα μέσο προώθησης μηνυμάτων που σχετίζονταν με τη σύγχρονη πολιτική, συμπεριλαμβανομένων των μηνυμάτων για τον θρίαμβο εναντίον εχθρών στον πόλεμο. Έτσι, για παράδειγμα, πολλά από τα κτήρια και τα μνημεία της Ελλάδος ενισχύονταν από τα λάφυρα του πολέμου. Εδώ εξετάζω τέτοιου είδους μνημεία και πώς το σύνολο της εικόνας τους χρησιμοποιούνταν για να περάσουν το μήνυμα που επιθυμούσαν οι δυνάμεις της εξουσίας. Προσδιορίζω κατά πόσο οι πολιτικές αναφορές μπορούν να αποτυπωθούν σε διαφορετικές μορφές τέχνης, και κατά πόσο μπορούν να συνδεθούν με συγκεκριμένα άτομα και γεγονότα, και πάνω από όλα με τους Περσικούς Πολέμους και τα επακόλουθά τους. Ποια ήταν η αναμενόμενη απήχηση τέτοιας τέχνης σε γηγενείς ή ξένους επισκέπτες; Υπήρχε διαφοροποίηση από τη μια περιοχή της Ελλάδος στην άλλη; Η μάχη του Μαραθώνος συχνά ξεχώριζε τον 5ο π.Χ. αι., ιδιαιτέρως ως τιμητική επέτειος. Στην ανακοίνωση αυτή εξετάζω ποιοι ήταν οι λόγοι και ποια η άμεση χρήση του Μαραθώνος στην τέχνη των επόμενων γενεών, σε αντίθεση προς τις μάχες των Πλαταιών και της Σαλαμίνος. Επίσης θέτω το ερώτημα κατά πόσο θα έπρεπε να αναζητήσουμε έμμεσες αναφορές στους Περσικούς Πολέμους και ιδιαιτέρως στον Μαραθώνα, ερμηνεύοντας σκηνές όπως την Αμαζονομαχία ως μεταφορές ή αλληγορίες.

Ελένη Βολονάκη, «Η μάχη του Μαραθώνος στους επιταφίους λόγους»

Οι επιτάφιοι λόγοι ήταν επίσημοι, αυτοσχέδιοι λόγοι που εκφωνούνταν από γνωστούς πολιτικούς άνδρες, για να τιμήσουν εκ μέρους της πόλης όσους είχαν πέσει στο πεδίο της μάχης. Σύμφωνα με τον αθηναϊκό νόμο, η ταφή των πεσόντων στον πόλεμο αποτελούσε μία εθιμοτυπική διαδικασία, η οποία έκλεινε με την παρουσίαση ενός επιταφίου λόγου (Θουκ. ΙΙ.34). Η συγκεκριμένη παράδοση της δημόσιας ομιλίας εισήχθη στην τελετουργία της ταφής κατά πάσα πιθανότητα την εποχή των Περσικών Πολέμων.
Έξι επιτάφιοι λόγοι έχουν διασωθεί από την κλασική περίοδο: του Περικλή (Θουκ. ΙΙ.34-46), του Λυσία, του Πλάτωνα (Μενέξενος), του Δημοσθένη, του Υπερείδη (όλοι έχουν σχεδόν πλήρως διασωθεί) και τέλος του Γοργία (κείμενο του οποίου σώζεται ένα απόσπασμα από τον επίλογο). Οι επιτάφιοι αυτοί χρονολογούνται από το 431 έως το 322 π.Χ.· δεν εκφωνήθηκαν όλοι και η γνησιότητά τους αποτελεί θέμα αμφιλεγόμενο ανάμεσα στους σύγχρονους μελετητές. Η δομή τους είναι δεδομένη και αποτελείται από τα εξής μέρη: προοίμιο, εγκώμιο των προγόνων, της πολιτείας, των νεκρών, παραίνεση ή παραμυθία, επίλογος. Ο έπαινος των προγόνων περιέχει διάφορα θέματα, όπως τη γέννηση και την καταγωγή των Αθηναίων από την Αττική, τα μυθολογικά και ιστορικά επιτεύγματα των προγόνων, ιδιαιτέρως τις νίκες του Μαραθώνος και της Σαλαμίνος, καθώς και την υπεροχή της αθηναϊκής εκπαίδευσης και παιδείας.
Οι αναφορές στους Περσικούς Πολέμους και την υπεροχή των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων αποτελούν κοινό τόπο στους επιταφίους λόγους. Σκοπός της παρούσης εισήγησης είναι να εστιάσει στη ρητορική χρήση του τόπου που αφορά την αθηναϊκή νίκη στη μάχη του Μαραθώνος στους διασωζόμενους επιταφίους και να εξετάσει τις διαφοροποιήσεις και αποκλίσεις κατά την υιοθέτηση του συγκεκριμένου ρητορικού παραδείγματος ως συμβόλου αρετής, γενναιότητας και ορθής κρίσης. Είναι ενδιαφέρον, για παράδειγμα, ότι η πιο εκτενής αναφορά στη μάχη του Μαραθώνος εντοπίζεται στον επιτάφιο του Λυσία (αν και η γνησιότητα του λόγου έχει αμφισβητηθεί από τους σύγχρονους μελετητές) ενώ οι αναφορές στον Μαραθώνα στους υπολοίπους επιταφίους είναι συνοπτικές, αόριστες και αφορούν συνολικά τους Περσικούς Πολέμους μάλλον παρά τη συγκεκριμένη μάχη. Θα ήταν επίσης ενδιαφέρον να ερευνήσουμε κατά πόσο συνέβησαν αλλαγές στη χρήση του επαίνου των επιτευγμάτων του παρελθόντος από τον 5ο έως τα τέλη του 4ου π.Χ. αι., με βάση την κατά τα άλλα περιορισμένη παράδοση των σωζόμενων επιταφίων λόγων.

Αριάδνη Γκάρτζιου – Τάττη, «Θεοί, ήρωες και η μάχη του Μαραθώνος»

Σκοπός μου είναι να ερευνήσω τον ρόλο των θεών (Αθηνά, Παν, Άρτεμις, Νέμεσις κ.ά.) και των ηρώων (Θησεύς, Ηρακλής, Μαραθών, Εχετλαίος κ.ά.) στη μεγάλη νίκη των Ελλήνων κατά τη μάχη του Μαραθώνος. Με άλλα λόγια, το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται στις θρησκευτικές και στις μυθολογικές μορφές που διαμορφώθηκαν στην πόλη των Αθηνών μετά τη νίκη εναντίον των βαρβάρων.

Αθανάσιος Αγγ. Ευσταθίου, «Η μάχη του Μαραθώνος στην πολιτική ρητορεία του 4ου π.Χ. αι.: οι περιπτώσεις των λόγων Περί της Παραπρεσβείας (343) και Περί του στεφάνου (330)»

Ο Αριστοτέλης (Ρητορικὴ 1396 a 6) προτείνει τη χρησιμοποίηση της μάχης του Μαραθώνος ως παραδείγματος στη ρητορεία. Ο Ισοκράτης (5.147) θεωρεί επίσης ότι τέτοιες μάχες αποτελούν τόπους για τον έπαινο των Αθηνών. Ο Μαραθών συμβολίζει την αρετή του παρελθόντος και δίδει την ευκαιρία στον ρήτορα να παιδαγωγήσει «εις αρετἠν» τη νέα γενιά της εποχής του. Η εξύμνηση των Αθηνών μέσω των ένδοξων κατορθωμάτων κατά τους Περσικούς Πολέμους εμφανίζεται ήδη από την τραγωδία Πέρσες του Αισχύλου (472 π.Χ.) και εξής. Ο Μαραθών αφήνει το στίγμα του στον Ηρόδοτο (9.27.26) καθώς και στις Νεφέλες του Αριστοφάνη (986): ἐξ ὧν ἄνδρας Μαραθωνoμάχoυς ἡμὴ παίδευσις ἔθρεψεν, όπως επίσης και σε άλλες κωμωδίες του μεγάλου κωμωδιογράφου (π.χ. Ἀχαρνῆς 181). Επειδή οι ρήτορες του 4ου αιώνα π.Χ. επικαλούνται συχνά τα αξιοθαύμαστες επιτυχίες του Μαραθώνος και της Σαλαμίνος (π.χ. Δημ. 18.208, 22.13, 23.196, 198, 24.184; Aισχ. 3.181), είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε δύο συγκεκριμένες πολιτικές-δικαστικές διαμάχες της εποχής, την περίπτωση της Περί Παραπρεσβείας του Αισχίνη (343) και την Περί του στεφάνου του Δημοσθένη (330), για να διαπιστώσουμε με ποιο τρόπο οι αντίδικοι εντάσσουν στη ρητορική τους τεχνική και στην επιχειρηματολογία τους την αναφορά στη μάχη του Μαραθώνος.

Peter Funke - Michael Jung, “O Μαραθώνας και η Προσέγγιση των Περσικών Πολέμων στην Αρχαιότητα και τη Σύγχρονη Εποχή”

Οι διάφορες φάσεις των αντιπαραθέσεων ανάμεσα στον κόσμο των ελληνικών πόλεων και της Περσικής αυτοκρατορίας στο πρώτο τρίτο του 5ου π.Χ. αι. ενώθηκαν την περίοδο που ακολούθησε σε μία μοναδική σύνθεση γεγονότων που αργότερα εισήχθησαν στην ιστορική μνήμη όχι μόνο της αρχαιότητας ως «οι Περσικοί πόλεμοι». Το πρώτο μέρος αυτής της ομιλίας (M. Jung) θα αναζητήσει το πλαίσιο και τη διαδικασία προσέγγισης στην αρχαιότητα. Το δεύτερο μέρος (P. Funke) θα ανατρέξει στο ερώτημα πως και σε ποιες συνθήκες η αρχαία αυτή προσέγγιση των «Περσικών Πολέμων» προσλήφθηκε και πολιτικά συντελέστηκε μετά την αρχαιότητα. Για τη δεύτερη περίπτωση, θα δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη Βυζαντινή περίοδο και τους 19ο και 20ο αιώνες.

Ιωάννης Ν. Καζάζης, «Δημώδη ιστορήματα και η ιδέα της δικαιοσύνης στις Ιστορίες του Ηροδότου»

Στην εισήγηση αυτή, που αντλεί από τη διδακτορική διατριβή μου (J. N. Kazazis, Herodotos’ Stories and History: A Proppian Analysis of his Narrative Technique, PhD Thesis, U. of Illinois at Urbana-Champaign, 1978), δεν ενδιαφέρουν όλες οι stories (ιστορίες ή ιστορήματα) που αφηγείται ο Ηρόδοτος στις Ιστορίες του, αλλά μόνον όσες ανήκουν στο κατεξοχήν παραμύθι, το οποίο τεχνικά διακρίνεται απολύτως από τα άλλα προφορικά αφηγηματικά είδη, όπως myth, legend, Sage, anecdote κ.λ.. Γιατί αυτός ο περιορισμός; Διότι το μαγικό παραμύθι (Märchen, Magic Tale), εκτός από προϊόν καθαρώς δημώδες, διαθέτει υλικό παμπάλαιο με μορφολογικά χαρακτηριστικά ανθεκτικότατα στον χρόνο (η ζωή του μπορεί να αριθμεί πολλές εκατονταετίες) και ενσωματώνει μια δική του ιδεολογική λογική –δυνητικά πολύτιμη για την αφήγηση-πλαίσιο.
Η διδακτορική μου διατριβή ανέλυσε 16 τέτοια «ιστορήματα», τα μισά από τα οποία θεματογραφούν την ποικιλότροπη αναρρίχηση στην εξουσία. Ο ιστορικός (προφανώς σε δεύτερη χρήση) τα αποδίδει σε πρωταγωνιστές της Ιστορίας του, Έλληνες και βαρβάρους. Τα βασικά πορίσματα έχουν ως εξής:
Μπορεί τα ιστορήματα αυτά να παρενείρονται στην όλη ιστορική εξιστόρηση και επομένως, τεχνικά, να αποτελούν «παρενθήκες» (Exkurse), δείχνεται όμως ότι, σε ένα βαθύτερο ιδεολογικό επίπεδο, η λειτουργία τους δεν είναι τόσο διακοσμητική ή ψυχαγωγική, όσο και κυρίως «παραδειγματική» (με την επιστημολογική έννοια του όρου που καθιέρωσε ο T. Kuhn). Ότι με αυτόν τον διπλό τρόπο καταλάβαιναν τα ιστορήματα αυτά και τα ακροατήρια του Ηροδότου (στα οποία απαγγέλθηκαν και βραβεύθηκαν στην αρχαιότητα), δηλαδή συνάμα ως παλαιά παραμύθια και ως σύγχρονες παραβολές, το κατέστησε προφανές η δομική ανάλυσή μου, σύμφωνα με την οποία:
1- πράγματι όλα φάνηκαν δομημένα σαν τα δημώδη «παραμύθια» (η σχολαστική ανάλυση στην οποία τα υπέβαλα έδειξε τη συμμόρφωσή τους προς την κλασική ανάλυση του μαγικού παραμυθιού, ως προφορικού δημώδους είδους, την οποία εισήγαγε και άσκησε ο Vladimir Propp).
2-παρά τη θεματική ποικιλία τους, στον εσωτερικό πυρήνα τους, όλα φάνηκε ότι περικλείουν μια βασική «πράξη δικαιοσύνης», όπως, κατά κανόνα, συμβαίνει στο είδος αυτό παραμυθιού σε όλο τον κόσμο.
3- φάνηκε έτσι ότι όλα αυτά ιστορήματα λειτουργούσαν τόσο στο «χαμηλό» επίπεδο της δημώδους αφήγησης, όσο και σε ένα «ανώτερο επίπεδο», εκείνο της διαφωτισμένης αθηναϊκής κοινωνίας ως «παραδείγματα» δικαιοσύνης –μιας έννοιας εξαιρετικά δημοφιλούς την αρχαϊκή εποχή, όπως μαρτυρούν οι προσωκρατικοί κ.λ.).
Τέλος, δείχνω ότι τα ιστορήματα αυτά (ως παμπάλαια παραμύθια και μοντέρνες παραβολές) εντασσόμενα στην ιστορική σύγκρουση Ελλήνων και Βαρβάρων, προσφέρουν ιδεολογικές υπηρεσίες, στο μέτρο που προβάλλουν και ερμηνεύουν τη θεία δίκη, έννοια καίρια για το ερμηνευτικό ιστορικό σχήμα του αρχαίου ιστορικού.
Και η απώτερη συνέπεια: η δομική και η ιδεολογική ανάλυση των ιστορημάτων αυτών προσπάθησε να δείξει ότι ιστορία, ιστορήματα και ιδεολογικό πλαίσιο είναι δεμένα σε μιαν ενότητα: κάτι που ενισχύει, και από άλλη άποψη, την πολυσυζητημένη (και ταλαιπωρημένη) ενότητα του ηροδότειου έργου. Ότι έτσι προκύπτει μια σύλληψη δομικής και ιδεολογικής ενότητας περιπλοκότερη από εκείνες στις οποίες μας συνήθισε η παλαιότερη φιλολογική έρευνα είναι ολοφάνερο. Ελπίζω όμως να είναι και πειστική, μέσα στο πλαίσιο της νεότερης και εξαιρετικά σοφιστευμένης σύγχρονης ηροδότειας έρευνας.

Ιωάννα Καραμάνου, «Απειλητικός σαν τους Πέρσες: O Eυριπίδης στις Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη»

Στις Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη ο Ευριπίδης παραλληλίζεται με τους Πέρσες (στ. 336-37) ως προς τον απειλητικό ρόλο που και οι δύο, κατά τις γυναίκες των Θεσμοφορίων, διαδραματίζουν εις βάρος της πόλεως των Αθηνών. Μια ενδεχόμενη συμμαχία των Αθηνών με την Περσία (πρβλ. Θουκ. 8. 53-54) θα έθετε σε κίνδυνο την Αθήνα και το πολίτευμά της, ενώ την ίδια στιγμή ο Ευριπίδης κατηγορείται ότι με τον τρόπο που παρουσιάζει τις γυναίκες στα έργα του υπονομεύει την ακεραιότητα του οίκου (στ. 384-428) και, κατά συνέπεια, της πόλεως, της οποίας ο οίκος αποτελεί συστατικό μέρος. Ακολούθως, η παρούσα εργασία στοχεύει στη διερεύνηση της λειτουργίας αυτού του παραλληλισμού έως και την έξοδο του δράματος, όπου η ιδέα αυτή αποκτά σκηνική υπόσταση μέσα από την είσοδο του Ευριπίδη μεταμφιεσμένου σε γυναίκα με το όνομα Αρτεμισία (με τους προφανείς συσχετισμούς του ονόματος με την Περσία) υπό τον ήχο μιας περσικής μελωδίας (στ. 1160 κ.ε.). Στην τελική αυτή φάση του έργου και οι δύο απειλές εξουδετερώνονται, όπως συμβαίνει συστηματικά στην κωμωδία: ο Ευριπίδης-‘Αρτεμισία’ κατορθώνει να χρησιμοποιήσει τα ‘περσικά’ του όπλα κατά του Σκύθη αντιπάλου του και συμφιλιώνεται με τις γυναίκες των Θεσμοφορίων για το κοινό καλό και ενάντια στη βαρβαρική απειλή.

Chris Carey, «Ο Μαραθών και η διαμόρφωση του παρελθόντος στην κωμωδία»

Οι Περσικοί Πόλεμοι έχουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του παρελθόντος στους μύθους της κωμωδίας. Όπως όμως όλα τα θέματα στην κωμωδία, η σύγκρουση με τους Πέρσες έχει τύχει προσεκτικής επεξεργασίας. Από την οπτική της Πανελλήνιας προοπτικής, όπως την είδαν ο Πίνδαρος και ο Ηρόδοτος, ο Μαραθών ήταν ένα γεγονός λιγότερο σημαντικό από τη Σαλαμίνα. Στο πλαίσιο της Αθηναϊκής Πολιτείας και οι δύο μάχες απεικονίζονται σε όλα τα είδη των κειμένων της αττικής ρητορείας. Η κωμωδία όμως (όχι μόνο ο Αριστοφάνης αλλά και οι σύγχρονοι και ανταγωνιστές του ποιητές, αν κρίνουμε από τα σωζόμενα αποσπάσματα) έχει διαφορετική άποψη, εφόσον αγνοεί ευρύτατα τη Σαλαμίνα και επανέρχεται κατ' επανάληψη στον Μαραθώνα.
Η μελέτη αυτή προσεγγίζει τη συνύπαρξη του Μαραθώνος με την αττική κωμωδία του 5ου π.Χ. αι. από δύο κατευθύνσεις. Συγκεκριμένα εξετάζει: α) τους παράγοντες στον ίδιο τον Μαραθώνα (τη μάχη αυτήν καθεαυτήν και την πρόσληψή της στην Αθήνα), οι οποίοι τον συνέδεσαν άρρηκτα με την δημοκρατία, την ισχύ και την ταυτότητα της πόλεως των Αθηνών. και β) τους παράγοντες που υπεισέρχονται στην επικέντρωση και στον αυτοπροσδιορισμό της κωμωδίας, οι οποίοι κατέστησαν τον Μαραθώνα το ιδανικό πρότυπο. Τέλος, η εισήγηση διερευνά τους διάφορους τρόπους, με τους οποίους η κωμωδία αναπτύσσει την ιδέα του Μαραθώνος για να δομήσει και να χρησιμοποιήσει ένα μυθολογικό παρελθόν.

Χρήστος Κρεμμύδας, «Ο Μέγας Αλέξανδρος, η Αθήνα και η ρητορική των Περσικών πολέμων»

Ο Μέγας Αλέξανδρος υιοθέτησε τη ρητορική του «πολέμου της εκδίκησης» στην προσπάθειά του να ενώσει τους Έλληνες σε μία πανελληνική εκστρατεία εναντίον των Περσών. Η προπαγάνδα του χρησιμοποίησε μυθικό και ιστορικό υλικό προκειμένου να έχει απήχηση σε διαφορετικά Ελληνικά ακροατήρια, και ιδιαιτέρως στην πόλη των Αθηνών. Στην εισήγηση αυτή, θα ερευνήσω τη σημειωτική της πολεμικής του προπαγάνδας που στόχευε την Αθηναϊκή Πολιτεία, εστιάζοντας στην απουσία αναφορών στη μάχη του Μαραθώνος. Η ρητορική του έκανε χρήση των γεγονότων του 480/479, ενώ ο Μαραθών δεν μνημονεύεται, καθώς ήταν ευρέως αναγνωρισμένος ως το αναμφισβήτητο Αθηναϊκό επίτευγμα. Θα διερευνήσω τους λόγους μιάς τέτοιας εμφανούς απουσίας, εξετάζοντας, μεταξύ άλλων, το Αθηναϊκό πολιτικό σκηνικό και την ιδεολογία της δεκαετίας 340- 330 π.Χ.

Peter Krentz, “Ο Μαραθών και η ανάπτυξη της αποκλειστικής φάλαγγας των οπλιτών”

Θα αναπτύξω διεξοδικά μία υπόθεση που έκανα σχεδόν πριν μία δεκαετία, ότι οι Αθηναίοι στον Μαραθώνα δημιούργησαν μία αποκλειστική φάλαγγα οπλιτών. Έως την εποχή του Μαραθώνος, οι Έλληνες πολεμούσαν χρησιμοποιώντας πλήθος πολεμιστών οπλισμένων με ποικίλους τρόπους. Στον Μαραθώνα, οι Αθηναίοι εξόπλισαν όσο το δυνατόν περισσότερους οπλίτες και τους επιφόρτισαν να πολεμήσουν τους Πέρσες σώμα με σώμα. Διατυπώνοντας αυτή την υπόθεση συμφωνώ με την άποψη του Hans van Wees στο βιβλίο του Archaic warfare (2000, 2004), αλλά αποδίδω ιδιαίτερη σημασία στον Μαραθώνα.
Θα απαντήσω στο βιβλίο του Adam Schwartz (2009), Reinstating the Hoplite: Arms, Armour and Phalanx Fighting in Archaic and Classical Greece, στο οποίο ο Schwartz ισχυρίζεται ότι η αποκλειστική φάλαγγα εμφανίσθηκε πριν τα τέλη του 8ου π.Χ. αι.

Βασίλειος Κωνσταντινόπουλος, «Οι Περσικοί Πόλεμοι και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις στην Αθήνα»

Η νίκη της Ελλάδος εναντίον των Περσών στον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα αξιολογήθηκε διαφορετικά από τις πολιτικές παρατάξεις στην πόλη των Αθηνών κατά τη διάρκεια της αντιπαράθεσης μεταξύ Αθηνών και Σπάρτης για την ηγεμονία στην Ελλάδα.
Από τη μια πλευρά, οι δημοκρατικοί πολίτες υπό την επιρροή της Περίκλειας εξωτερικής πολιτικής πίστευαν ότι η σωτηρία της Ελλάδος βασιζόταν στην ισχυρή και επιτυχή αντίσταση των Αθηναϊκών δυνάμεων εναντίον του Περσικού στρατεύματος στον Μαραθώνα καθώς επίσης και στην αποφασιστική συνεισφορά των Αθηνών (στρατηγικά σχέδια, μεγαλύτερος αριθμός πλοίων) κατά τη ναυμαχία της Σαλαμίνος. Από την άλλη πλευρά, οι ολιγαρχικοί πίστευαν ότι και οι δύο πόλεις, η Αθήνα και η Σπάρτη, συνεισέφεραν εξίσου στη νίκη.
Η προσπάθεια της πολιτικής του Περικλή να αναδείξει την αθηναϊκή υπεροχή και στις δύο μάχες, του Μαραθώνος και της Σαλαμίνος, απεικονίζεται στους επιταφίους λόγους (Λυσ. Επιτάφ. 21-26, βλ. Ηρόδοτ. 6.139, Θουκ. 1.73.2 κ.εξ.). Αντιθέτως, ο Ισοκράτης (Πανηγ. 85-86) και ο Πλάτων (Μενέξ. 240c-e, Νόμ. 698e) παρουσιάζουν και τη συνεισφορά της Σπάρτης στη νίκη εναντίον των Περσών.

Ανδρέας Μαρκαντωνάτος, “Η σιωπή του Θουκυδίδη: Η μάχη του Μαραθώνος και η Αθηναϊκή υπερηφάνεια”

Η παρούσα ανακοίνωση στόχο έχει να εξετάσει εκείνα τα σημεία στην ιστορική πραγματεία του Θουκυδίδη, στα οποία επιχειρείται στενή διασύνδεση της ήττας των Περσών στον Μαραθώνα με την πόλη των Αθηνών. Τα σημεία αυτά, καίτοι ευάριθμα, είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα, εάν λάβουμε υπ’ όψιν μας το αξιοπρόσεκτο γεγονός ότι στο ιστοριογραφικό έργο του ο Θουκυδίδης υποβαθμίζει, μεταξύ άλλων, και τη σπουδαιότητα της Μάχης του Μαραθώνος σε μια προσπάθεια να αναδείξει τα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου, τα οποία, κατά την άποψή του, υπερακοντίζουν σε απήχηση όλες τις προηγούμενες πολεμικές συγκρούσεις. Μολονότι λοιπόν ο Θουκυδίδης δεν προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στη Μάχη του Μαραθώνος, οι λιγοστές σχετικές μνείες αποτελούν ωστόσο δηλωτικές ενδείξεις του τρόπου με τον οποίο η ένδοξη αυτή νίκη των συμπατριωτών του συνέβαλε αποφασιστικά στη θεμελίωση και περαιτέρω διαμόρφωση της αθηναϊκής δημοκρατικής ιδεολογίας μέσα μάλιστα από την αδιάπτωτη προβολή της στο πλαίσιο των αθηναϊκών επιταφίων λόγων του πέμπτου και τετάρτου αιώνα π.Χ.

Αντώνης Μαστραπάς, “Η μάχη του Μαραθώνος και η εισαγωγή της λατρείας του Πανός στην Αθήνα: Η πολιτική διάσταση ενός θρύλου μέσω των γραπτών μαρτυριών και των αρχαιολογικών ευρημάτων”

Η μάχη του Μαραθώνος ήταν ένα γεγονός καθοριστικής σημασίας για τις πολιτικές εξελίξεις κυρίως στην Αθήνα, αλλά και για τις άλλες ελληνικές πόλεις. Οι περσικές βλέψεις καθόρισαν, πριν και μετά τη μάχη, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις στην Αθήνα και τη Σπάρτη.
Η μάχη του Μαραθώνος άσκησε ιδιαίτερη επιρροή στη συνείδηση των Αθηναίων και συνδέθηκε με ποικίλους θρύλους που υποκρύπτουν την ιστορική βάση γεγονότων. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και ο θρύλος της εισαγωγής της λατρείας του Πανός στην Αθήνα.
Με την ανακοίνωση αυτή θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τις γραπτές μαρτυρίες και το αρχαιολογικό υλικό που συνδέονται με τον θρύλο και την αποδοχή της λατρείας από τους Αθηναίους. Απώτερος στόχος είναι η πολιτική διερεύνησή της. Η εισαγωγή μίας νέας λατρείας ήταν κυρίως πολιτική πράξη. Η αποδοχή της αρκαδικής λατρείας του Πανός σκοπό είχε να φέρει πλησιέστερα τους Αθηναίους με τους Αρκάδες σε μία περίοδο, λίγο πριν και μετά τη μάχη του Μαραθώνα, κατά την οποία ο ρόλος της Σπάρτης ήταν κυριαρχικός μέσω της Πελοποννησιακής συμμαχίας στην πολιτική ζωή της Ελλάδος. Η εισαγωγή της λατρείας του Πανός εξάλλου φαίνεται ότι ήταν μέρος του πολιτικού παιχνιδιού που παιζόταν στην Αθήνα μεταξύ των αριστοκρατικών γενών.

Ewen Bowie, “Ο Μαραθών στον ελληνικό πολιτισμό του 2ου μ.Χ. αι.: από το κλισέ στο κασέ”

Οι μάχες των Περσικών Πολέμων αποτελούσαν ήδη σημαντικό μέρος της ελληνικής μνήμης τον 1ο π.Χ. αι. και ανάμεσά τους ο Μαραθών δεν είχε κυρίαρχη θέση: ο Διόδωρος ο Σικελιώτης χειρίζεται σχετικά ισοδύναμα όλες τις μάχες, ο Στράβων αναφέρει περισσότερο τις Θερμοπύλες και την Σαλαμίνα. Η ίδια αντιμετώπιση εμφανίζεται και στις αρχές του 2ου μ.Χ. αι., αν και τα κίνητρα ενός συγγραφέως ίσως να ήταν σε κάθε περίπτωση τόσο σημαντικά όσο και κάθε υποτιθέμενη γενική αντίληψη σχετικής σημασίας. Οι Βίοι του Πλουτάρχου περιέχουν έναν βίο με τίτλο Θεμιστοκλής, αλλά όχι βίους με τα ονόματα, Μιλτιάδης ή Λεωνίδας. Ο Δίων από την Προύσα διασκεδάζει με μία διαφορετική περσική εκδοχή των εκστρατειών του Δάτη και του Ξέρξη, ενώ ο Φαβορίνος έχει προσωπικούς λόγους να αναφέρει τη Σαλαμίνα. Στα τέλη όμως του 2ου μ.Χ. αι. οι δύο αθηναϊκές μάχες τυγχάνουν μεγαλύτερης προσοχής, καθώς απαντώνται στον Αίλιο Αριστείδη, και από τις δύο μάχες η μάχη του Μαραθώνος μνημονεύεται συχνότερα από τους Ερμογένη, Λουκιανό, Παυσανία και Φιλόστρατο. Το γεγονός αυτό ίσως να οφείλεται εν μέρει στην αυξανόμενη σημασία που αποκτά ο ρόλος των Αθηνών στον ελληνικό πολιτισμικό κόσμο του εδώ και τώρα και στη φαντασία της ελληνικής λογοτεχνίας. Η υπεροχή όμως της μάχης του Μαραθώνος ίσως να οφείλεται στη διάκριση που έκανε ο Ηρώδης ο Αττικός στον Μαραθώνα: η προσοχή του στην τοποθεσία και τον θρύλο θα διερευνηθεί, με ιδιαίτερη προσοχή στην πιθανή επανατοποθέτηση των εγγεγραμμένων στηλών από τον τύμβο του Μαραθώνα στην υπέροχη βίλα του στο Λουκού της Βόρειας Πελοποννήου.

Γεωργία Ξανθάκη-Καραμάνου, «Η μάχη του Μαραθώνος ως τόπος του αθηναϊκού πολιτικού κύρους στην κλασική περίοδο»

Επιχειρείται σφαιρική προσέγγιση της μάχης του Μαραθώνος ως ενός τόπου δηλωτικού του αθηναϊκού πολιτικού κύρους, με βάση τις μαρτυρίες κειμένων του 5ου και 4ου π.Χ. αι., και ιδιαιτέρως του Θουκυδίδη, του Πλάτωνα και των ρητόρων. Οι Περσικοί Πόλεμοι αποτέλεσαν την καμπή για την αύξηση της πολιτικής δύναμης και την επεκτατική ανάπυξη των Αθηνών και της Σπάρτης.
Τα κύρια θέματα που συνιστούν έναν τέτοιο τόπο της αθηναϊκής πολιτικής υπεροχής κατά τη μάχη του Μαραθώνος είναι: α) Η Αθήνα μόνη, χωρίς συμμάχους, υπερασπίσθηκε την Ελλάδα και διασφάλισε την ελευθερία της (Θουκ. 1.73.2, Δημ. Περί του στεφ. 208, Ισοκρ. Πανηγ. 86, 91, Φίλιππος 147, Πλάτ. Μενέξ. 240c-e, Νόμ. 707c). β) Οι Αθηναίοι πολέμησαν με αξιοσημείωτα λιγότερες δυνάμεις εναντίον του πολυάριθμου Περσικού στρατεύματος, τιμώρησαν την «ύβριν» της Ασίας και έστησαν τρόπαιο νίκης των Ελλήνων (Λυσ. Επιτ. 21-26, Ισοκρ. Πανηγ. 87, 164, Πλάτ. Μενέξ. 240c-d, 241a-b, Lyc. Leocr. 108-10). Μία τέτοια δυσαναλογία δυνάμεων παρέχει ένα κύριο επιχείρημα για την αποφασιστική συμβολή των Αθηνών στην ελευθερία και για την απαίτησή τους να ηγούνται της Ελλάδος. γ) Ως εκ τούτου, η μετά θάνατον διάκριση των πολεμιστών στον Μαραθώνα (Θουκ. 2.34.1) και το εγκώμιον της αρετής τους αποτελεί επίσης βασική συνιστώσα του τόπου. Χάρις στα κείμενα των κλασικών χρόνων ο Μαραθών κατέστη σταθερό σύμβολο αρετής και ανδρείας (Επιτάφιοι Λόγοι στον Θουκυδίδη, στον Λυσία και στον Μενέξενο του Πλάτωνα, Δημ. Περί του στεφάνου, Λυκ. Κατά Λεωκράτους). Οι πολεμιστές των Περσικών Πολέμων ήταν όλοι άνδρες αξίας και επέδειξαν απαράμιλλη πολεμική αρετή. δ) Η δόξα της νίκης του Μαραθώνος και των Περσικών Πολέμων γενικώς δεν αποδίδεται απλώς στους ηγέτες, αλλά κυρίως στην Πόλη (Δημ. Κατά Αριστοκράτους 198, Περί συντάξεως 21). ε) Οι Αθηναίοι επέλεξαν ως ηγέτες τους άνδρες νηφάλιους και σώφρονες, «καλούς καγαθούς», ευγενείς και ολοκληρωμένες προσωπικότητες (Δημ. Κατά Αριστοκράτους 197, Αισχίν. Περί της παραπρεσβείας 75-76). στ) Σε ορισμένους δικανικούς λόγους με πολιτικές διαστάσεις (του Δημοσθένη, του Αισχίνη και του Λυκούργου) η σύγκριση με τους υπερασπιστές του Μαραθώνος χρησιμοποιείται για να επιτευχθεί σθεναρή επίθεση κατά του αντιπάλου και να αποκαλυφθούν οι ιδιοτελείς σκοποί του.
Σύμφωνα με την πανθομολογούμενη στις πηγές υπεροχή των Αθηνών στη νίκη του Μαραθώνος δικαιολογείται η απαίτηση της Πόλεως να ηγείται και να συνεχίσει να αναδεικνύεται σε πρότυπο αρετής.

Έφη Παπαδόδημα, “Η μάχη του Μαραθώνα στην ποίηση και το δράμα του 5ου π.Χ. αι.”

Η μελέτη συγκεντρώνει και εξετάζει τις μάλλον ευάριθμες αναφορές ή νύξεις στον Μαραθώνα στην ποίηση και το δράμα του πέμπτου αιώνα π.Χ.
Υπάρχουν αρκετά στοιχεία (επιγραφές κ.τ.λ.), τα οποία φαίνεται να συνδέουν τον λυρικό ποιητή Σιμωνίδη τον Κείο με τον Μαραθώνα. Ο ποιητής πιθανώς συνέθεσε μία ελεγεία για τον Μαραθώνα, μαζί με άλλα ποιήματα τα οποία αφηγούνται τις κεντρικές Ελληνικές νίκες στους Περσικούς πολέμους (ένα ελεγειακό και ένα λυρικό ποίημα για το Αρτεμίσιο, ένα ποίημα για τη Σαλαμίνα, μία ελεγεία για την Πλάταια, καθώς και ένα λυρικό ποίημα για τις Θερμοπύλες). Τα πολεμικά ποιήματα του Σιμωνίδη είναι εμφανώς πατριωτικά και εγκωμιαστικά, διαπνεόμενα από την ιδέα της Πανελλήνιας ενότητας και σύμπνοιας, την οποία πιθανώς εξιδανικεύουν.
Στο Αττικό δράμα, γίνονται διάφορες περαστικές αναφορές στον Μαραθώνα, οι οποίες παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα ανάλογα με το ιδιαίτερο κειμενικό περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται. Ο Αισχύλος αναφέρεται στη μάχη του Μαραθώνος στους Πέρσες, ένα έργο το οποίο δραματοποιεί τη ναυμαχία της Σαλαμίνος – και, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, πιθανώς εξυψώνει τη δεύτερη πάνω από την πρώτη – ενώ την ίδια στιγμή διερευνά αρκετά σημεία αντίθεσης ανάμεσα στους Έλληνες/ Αθηναίους και τους Πέρσες. Μιλώντας από την πλευρά του ηττημένου εχθρού, η Άτοσσα μνημονεύει τους πολυάριθμους νεκρούς βαρβάρους του Μαραθώνος, τους οποίους συνδέει με την παρούσα τιμωρία του Ξέρξη από τη δοξασμένη Αθήνα. Οι εκστρατείες και του πατέρα και του γιου απέβησαν καταστροφικές, παρά το γεγονός ότι ο πρώτος εμφανίζεται ως ένας σοφός συμβουλάτορας, του οποίου τα πολεμικά κατορθώματα και η σύνεση τονίζονται και εξυμνούνται. Η Άτοσσα για την ακρίβεια αναφέρει ότι ο Ξέρξης υπέστη την πανωλεθρία στη Σαλαμίνα στην προσπάθειά του να εκδικηθεί τους νεκρούς του Μαραθώνος. Έτσι, σε αυτό το σημείο, οι δύο αναμετρήσεις έρχονται κοντά, όχι μόνο ως προς την έκβασή τους αλλά και ως προς τα κίνητρα του Ξέρξη. Η παρουσία του Δαρείου, σε συνδυασμό με την προηγούμενη ήττα του στον Μαραθώνα και τις αποκαλύψεις του για το μέλλον, προσφέρουν περαιτέρω ενοράσεις για τη σχέση Ελλήνων και Περσών, τη θέση των Αθηνών και τη σημασία της καταστροφής του Ξέρξη. Σε αρκετές Αριστοφανικές κωμωδίες, από την άλλη, οι ένδοξοι Μαραθωνομάχοι και, γενικότερα, οι Έλληνες των Περσικών Πολέμων (όπως εμμέσως σκιαγραφούνται στους Πέρσες) μνημονεύονται και αντιτίθενται με τους σύγχρονους Έλληνες/ Αθηναίους, οι οποίοι κρίνονται σαφώς κατώτεροι των προγόνων τους. Οι Περσικοί Πόλεμοι λειτουργούν ως ένα σημείο αναφοράς το οποίο πρωτίστως αναδεικνύει την (τουλάχιστον μερική) έκπτωση του Ελληνικού κόσμου.
Ενώ αναμφίβολα εκφράζουν ένα ισχυρό αίσθημα Ελληνικής (και ειδικότερα Αθηναϊκής) υπερηφάνειας, οι αναφορές στον Μαραθώνα στην κλασική ποίηση και ειδικότερα στο δράμα γίνονται μέρος της διερεύνησης ευρύτερων ζητημάτων, τα οποία είναι στενά συνδεδεμένα με τον παράγοντα της εθνικής ταυτότητας. Aνάλογα με το ιδιαίτερο κειμενικό περιβάλλον, διαφωτίζουν ενδιαφέρουσες, όσο και σύνθετες, πτυχές της αντίθεσης Ελλήνων και βαρβάρων, της ιδέας της Ελληνικής ενότητας, της ιδιαίτερης θέσης των Αθηνών, αλλά και της ιδέας της παρακμής.

Andrej Petrovic, “Επιγράμματα του Μαραθώνα”

Η πρώτη ιστοριογραφική απόδοση τιμής στην μάχη του Μαραθώνος μαρτυρείται στα επιγράμματα που χρονολογούνται κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στο πρώτο μισό του 5ου π.Χ. αι. Μερικά από αυτά τα κείμενα είναι γνωστά μέσω των λογοτεχνικών παραδόσεων ενώ άλλα επιβιώνουν σε πέτρα και, ανάμεσα σε άλλα, η γνωστή επιγραφή IG I/3 503/504 αποτελεί ακόμα θέμα έντονων αντιπαραθέσεων. Εντούτοις, ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα πρόσφατα ευρήματα είναι η έμμετρη επιγραφή προς τιμήν της μάχης του Μαραθώνος, που προέρχεται από τη βίλα του Ηρώδη Αττικού στην Εύα Κυνουρίας (δημοσιεύθηκε από τον Σπυρόπουλο το 2009). Η εισήγησή μου αποτελεί μία επανεκτίμηση της επιγραφής αυτής υπό το φως του ευρήματος της Κυνουρίας και θα αναφερθεί στο πολιτιστικό και πολιτικό πλαίσιο των κειμένων αυτών.

Christopher Pelling, "Ο Μαραθών του Ηροδότου: Η γένεση ενός μύθου"

Η αποκορύφωση της Ηροδότειας αφήγησης της μάχης είναι η μάχη στα πλοία (6.113-4) με τους ομηρικούς απόηχους: η παρούσα ομιλία θα θέσει το σημείο τέτοιου είδους υποδηλώσεων. Η ανύψωση της μάχης σε επική υπόσταση δεν ξεκίνησε με τον Ηρόδοτο και μπορούμε να την ανιχνεύσουμε τόσο στις περιγραφές μας της Ποικίλης Στοάς όσο και στα Μαραθώνια επιγράμματα. Θα ισχυριστώ ότι οι Ομηρικοί υπαινιγμοί του Ηροδότου είναι κάτι παραπάνω από απλοί χρωματισμοί ή διανθίσματα, γνωρίζοντας τις εντάσεις και αντιζηλίες εντός πόλεως και σε σχέση με άλλες πόλεις που σημαίνουν ότι η προδοσία και καταστροφή αποτελούν ένα παντοτινό κίνδυνο· μια νέα μορφή ηγεσίας είναι απαραίτητη και εδώ παρέχεται από τον Μιλτιάδη καθώς αργότερα από τον Θεμιστοκλή. Τα θέματα αναπτύσσονται από την αρχή της αφήγησης της Ιόνιας επανάστασης και περαιτέρω στις αφηγήσεις ιδιαιτέρως των Θερμοπυλών και της Σαλαμίνας. Μερικά παράδοξα ελευθερίας εξερευνώνται: ο ατομικισμός ενός ελευθέρου κράτους με καθέναν να εργάζεται για τον εαυτό του παρά για έναν τύραννο (5.78) είναι εμπνευσμένος αλλά επίσης φέρει τους κινδύνους του φονξιοναλισμού και κατακερματισμού. Και στις δύο περιπτώσεις του Μαραθώνα και της Σαλαμίνας, είναι η επίγνωση αυτού του κινδύνου που συνεπάγεται τη μάχη και έχει κεντρική θέση στη σκέψη και τη ρητορική του Μιλτιάδη και του Θεμιστοκλή· μ’ αυτόν τον τρόπο είναι οι χειρότερες πλευρές της ελευθερίες και όχι οι καλύτερες που γίνονται κρίσιμες στις πιο σημαντικές στιγμές και παραδόξως αποδεικνύονται να αποτελούν τη σωτηρία της Ελλάδας – ακόμα καθώς υπάρχουν επίσης υπαινιγμοί για το πώς, σε έναν πόλεμο μετά το 479, εκείνες οι αρνητικές πλευρές θα αποδειχθούν πολύ πιο καταστροφικές.

Peter Rhodes, “Η μάχη του Μαραθώνος και η σύγχρονη φιλολογική έρευνα”

Η μάχη του Μαραθώνος έχει προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον ανάμεσα σε ιστορικούς και μελετητές στρατιωτικών θεμάτων. Επιπλέον όμως έχει θέσει ερωτήματα σχετικά με τις γραπτές πηγές –λογοτεχνικές και επιγραφικές–, την αρχαιολογία και τοπογραφία, τα γεγονότα, την αθηναϊκή πολιτική και πρόσφατα την πρόσληψη του Μαραθώνος στη σύγχρονη εποχή.

Rosalind Thomas, “Ο Μιλτιάδης και ο Αθηναϊκός επεκτατισμός στον Ηρόδοτο και την ύστερη παράδοση”

Η ανακοίνωση επικεντρώνεται στον ήρωα του Μαραθώνος, τον Μιλτιάδη, την άμεση οικογένεια και καταγωγή του και την περιγραφή του στις ιστορικές αφηγήσεις του 5ου π.Χ. αι. Θα εξετασθούν οι Φιλαΐδες, το γένος του Μιλτιάδη, πρώτον ως μέρος της διεθνούς αριστοκρατίας, ως Πανελλήνιοι νικητές και ως εν δυνάμει τύραννοι. Θα διερευνηθούν επίσης και οι δραστηριότητες του Μιλτιάδη στη Χερσόνησο και σε άλλα σημεία της ιστορίας του Ηροδότου. Η προσωπικότητα του Μιλτιάδη θα προσεγγισθεί ως μία σημαντική περίπτωση για τη μελέτη των εντάσεων ανάμεσα στην αρχαϊκή μεγαλοπρέπεια και τις νέες προσδοκίες ενός ήρωα της νεοσύστατης δημοκρατίας. Ο Ηρόδοτος, τα μνημεία του πρώιμου και οι απεικονίσεις του ύστερου 5ου π.Χ. αι. προσφέρουν μία πλούσια και σύνθετη εικόνα για τον τρόπο με τον οποίο ο Μιλτιάδης εξελίχθηκε σε έναν ήρωα της πατρίδας και ως ποιο σημείο παρέμεινε μία αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.

Peter Funke - Michael Jung, «Ο Μαραθών και η πρόσληψη των Περσικών Πολέμων στην αρχαιότητα και τη σύγχρονη εποχή»

Οι διάφορες φάσεις των συγκρούσεων ανάμεσα σε ελληνικές πόλεις και στην περσική αυτοκρατορία κατά το πρώτο τρίτο του 5ου αι. π.Χ. αποτυπώνονται στην ιστορική μνήμη (και όχι μόνο της αρχαιότητος) ως οι Περσικοί Πόλεμοι.
Στο πρώτο τμήμα της εισηγήσεως ο κ. Jung θα περιγράψει το υπόβαθρο και την πορεία της διαδικασίας της πρόσληψης κατά την αρχαιότητα. Στο δεύτερο τμήμα ο κ. Funke θα διερευνήσει με ποιόν τρόπο και υπό ποιες συνθήκες η αποτύπωση των Περσικών Πολέμων στην αρχαιότητα προσελήφθη και εφαρμόσθηκε από την πολιτική κατά τις περιόδους μετά τους αρχαίους χρόνους. Στο δεύτερο αυτό τμήμα της μελέτης η προσοχή θα στραφεί ιδιαίτερα στη βυζαντινή περίοδο καθώς και στον 19ο και τον 20ο αιώνα.

Lorna Hardwick, “Κινούμενοι στόχοι, σύγχρονοι αγώνες: ο Μαραθώνας και η πολιτισμική μνήμη”

Η εισήγηση οριοθετεί ως αφετηρία της τους τρόπους με τους οποίους ο Μαραθών εισήλθε στην αθηναϊκή πολιτιστική μνήμη και τα πρότυπα που δημιούργησε για μελλοντικές προοπτικές στην Ελλάδα και τον ευρύτερο κόσμο, ιδιαιτέρως όσον αφορά την ‘κυριότητα’ και την εμβληματική σημασία των γεγονότων του παρελθόντος. Τα μέσα διάδοσης περιλαμβάνουν την ιστοριογραφία, το δράμα, την ποίηση καθώς και τον υλικό και οπτικό πολιτισμό. Καθένα προσφέρει ξεχωριστά αποτυπώματα στους συνδυασμούς του με επίσημα στοιχεία, πλαίσια δημιουργίας, διάδοσης και διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε αξίες και δομές εξουσίας.
Οι συνδέσεις του Μαραθώνος και της νίκης εναντίον των εισβολέων τον έχουν καταστήσει ένα ελκυστικό υπόδειγμα καταλληλότητας σε άλλα συμφραζόμενα, για παράδειγμα προώθησης και εξύμνησης πολιτικών αξιών, στρατιωτικής ενότητας και συλλογικού ηρωισμού, για να μην αναφέρουμε την καταξίωση πολιτιστικών και πολιτικών ηγεμονιών ή τη δημιουργία μιας βάσης για την πόλωση ανάμεσα σε διαφορετικές τοπικές ή εθνικές ομάδες. Εντούτοις, οι αρχαίες πηγές επίσης μαρτυρούν ότι μέσα σε λίγα χρόνια μετά τη μάχη ο Μαραθών αναγνωρίσθηκε όχι μόνο ως ο χώρος που διαμορφώθηκε από πολιτικές μεθοδεύσεις και χρησιμοποιήθηκε από μετέπειτα αρχηγούς, αλλά επίσης ως μία πλούσια φλέβα κοινωνικής μνήμης – εύκαμπτη και πρόσφορη εξίσου για παρωδία και εξύμνηση.
Θα συζητήσω μερικά παραδείγματα από τον 20ο αι. από διαφορετικά μέσα διατήρησης και διάδοσης της εικόνας του Μαραθώνος. Θα ισχυρισθώ ότι αυτή η εικόνα συνεισέφερε μερικά ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά σε πρότυπα κλασικής πρόσληψης που βασίζονται σε ‘γερή βάση’, δηλαδή σε αντιλήψεις οι οποίες περιπλέκουν τις συναυξήσεις, τις καταστολές και τις μεταμορφώσεις που συντελέσθηκαν από διαφορετικά συμφραζόμενα και μορφές μέσω των οποίων έχουν διαβιβασθεί τα αρχαία γεγονότα.
Επίσης, προτείνω (για περισσότερη συζήτηση) ότι η ‘κριτική απόσταση’ που διαμορφώθηκε από την ανάλυση του Μαραθώνος και των μέσων δια των οποίων θεάται επίσης παρέχει ενοράσεις στις διαδικασίες μέσω των οποίων τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στην ‘ιστορία’ αφομοιώνονται, είτε σε συγκεκριμένες πολιτισμικές μνήμες είτε σε μυθολογίες του παρελθόντος. Πώς μπορεί η ‘αξία της αλήθειας’ να τύχει επεξεργασίας και να επαναπροσδιορισθεί συγκριτικά με τη ‘συμβολική’ αξία; Ποια διαφορά πραγματοποιείται με αυτού του είδους την αλλαγή;

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Οι πιο αναγνώστες μας Αναγνώστες

Related Posts with Thumbnails