Αν η γλώσσα είναι εξ ορισμού το σύμβολο του ανθρώπου, τότε είναι αυτονόητη η προνομιακή αξία της ελληνικής γλώσσας, ως συμβόλου των επιτευγμάτων και των αξιών του ελληνισμού. Με τη διαπίστωση αυτή, αλλά και την παραδοχή ότι «για να μην καταντήσει το επίθετο "συμβολικός" λέξη κενή νοήματος, χρέος μας είναι να σχεδιάζουμε και να εκτελούμε δράσεις ουσίας και βάθους», ο πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ), καθηγητής Ιωάννης Καζάζης εξηγεί τον συμβολισμό, αλλά και την αξία των εκδηλώσεων, που πραγματοποιήθηκαν και φέτος την 9η Φεβρουαρίου, ημέρα μνήμης του εθνικού ποιητή Διονύσιου Σολωμού, η οποία έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο κ. Καζάζης εκτιμά πως στην Ελλάδα «υπάρχει ο πυρήνας της κρίσιμης μάζας για τη διάδοση της ελληνομάθειας και τον συναποτελούν οι άνθρωποι του εκπαιδευτικού συστήματος, πέριξ των οποίων κινείται η κοινότητα των γονέων των μαθητών και σε έναν εξωτερικό δακτύλιο η ακόμη ευρύτερη κοινότητα πολιτών, που δεν εφησυχάζουν», διευκρινίζοντας ότι η σχετική παρέμβαση του ΚΕΓ αποσκοπεί στην τόνωση της σχολικής γλώσσας και του σχολικού λόγου.
Σε ό,τι αφορά το «στοίχημα» της ψηφιακότητας στη γλωσσική εκπαίδευση, όπως αυτό επιχειρείται να κερδηθεί μέσα από τα ηλεκτρονικά εργαλεία και υποστηρικτικό υλικό για τη μελέτη και τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, που διατίθενται δωρεάν από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, ο κ. Καζάζης σημειώνει ότι «στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα με πάνω από 2,5 εκατομμύρια επισκέψεις τον μήνα υπάρχουν υλικά άφθονα και απόλυτης αξιοπιστίας: σώματα κειμένων, ψηφιακά λεξικά, μελέτες εργαλεία επεξεργασίας της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας σε όλη τη διαχρονία της».
Αναφορικά με την οικουμενικότητα της ελληνικής γλώσσας, όπως αυτή αναγνωριζόταν στο παρελθόν και σε σχέση με το ζητούμενο για το παρόν και μέλλον, παρατηρεί ότι «το σύνθημα "γράμματα ελληνικά, παιδεία οικουμενική" στην πραγματικότητα πάντα περιοριζόταν μόνον στη Δύση -ως το σύνολο της οικουμένης για τον παλαιό κόσμο ως τον 15ο αιώνα- για ιστορικούς όμως λόγους, η ισχύς του, από την αρχαιότητα και την Αναγέννηση ως την εποχή της παγκοσμιοποίησης, υπήρξε καθολική και καθοριστική», όμως σήμερα «έφτασε η ώρα το ευρωποκεντρικό μοντέλο με τις ελληνικές ρίζες να "αντιμετρηθεί" με τα ιδεολογικά συστήματα της Κίνας, της Ινδίας και του Ισλάμ». Στο τοπίο αυτό πιστεύει ότι «η φυσιογνωμία της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας θα παραμένει πάντα πολύτιμη κληρονομιά για τις γενιές που αισθάνονται την ανάγκη να ακονίζουν τη σκέψη και την ευαισθησία τους με τα μέτρα και τα σταθμά μια άλλης εποχής».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του πρόεδρου του ΚΕΓ, καθ. Ιωάννη Καζάζη στη Σμαρώ Αβραμίδου για το ΑΠΕ-ΜΠΕ:
Ερώτηση: Ο συμβολισμός, που σηματοδοτεί η θέσπιση μίας Παγκόσμιας Ημέρας, μπορεί να είναι και ουσιαστικός; Με ποια κριτήρια σχεδιάστηκαν οι φετινές εκδηλώσεις για την Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας; Τι διαφορετικό οργανώθηκε σε σχέση με τον περσινό πρώτο εορτασμό;
Απάντηση: Αν η γλώσσα είναι εξ ορισμού το σύμβολο του ανθρώπου, τότε είναι αυτονόητη η προνομιακή αξία της ελληνικής γλώσσας ως συμβόλου των επιτευγμάτων και των αξιών του ελληνισμού. Για να μην καταντήσει όμως το επίθετο «συμβολικός» λέξη κενή νοήματος, χρέος μας είναι να σχεδιάζουμε και να εκτελούμε δράσεις ουσίας και βάθους. Υπ' αυτή την έννοια αποτελεί, λ.χ., ουσιαστική συμβολή στον εορτασμό η δυναμική προβολή εκ μέρους του ΚΕΓ της πρακτικής της ανάγνωσης έργων της δόκιμης ελληνικής γραμματείας σε οργανωμένους κύκλους. Η καλλιέργεια αυτή πάει την ελληνομάθεια σε βάθος. Η πρόταση προβλήθηκε στην κεντρική ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας και γνώρισε απίστευτη διάδοση εντός και εκτός της χώρας. Ήδη μας φτάνουν πληροφορίες για τις πρώτες εφαρμογές της πρότασης.
Επίσης, φέτος, από πλευράς Υπουργείου Παιδείας, η υφυπουργός Παιδείας κ. Μ. Τζούφη ταξίδεψε στην Κάτω Ιταλία, όπου συμμετείχε στις πανηγυρικές εκδηλώσεις για την ελληνική γλώσσα σχολείων και πανεπιστημίων, όπου θεραπεύονται τα ελληνικά gράμματα.
Στην Κύπρο, που συνεορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα, έγινε μία κεντρική εκδήλωση και πολλές αποκεντρωμένες. Στην κεντρική συνέρρευσαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι του Υπουργείου, πλήθος εκπαιδευτικοί και τρεις εκατοντάδες κόσμου στο συνεδριακό «Φιλοξένια» για να ακούσουν τους κεντρικούς ομιλητές, έναν επιφανή κύπριο ποιητή και μια διακεκριμένη πανεπιστημιακό του Πανεπιστημίου Κύπρου. Οι αποκεντρωμένες εκδηλώσεις έγιναν σε όλα τα σχολεία της νήσου, με δράσεις, διαγωνισμούς και δρώμενα που αναπτύχθηκαν στο διάστημα ενός δεκαπενθημέρου. Κατά πληροφορίες εφεξής οι δράσεις για τη γλώσσα στην Κύπρο θα διαρκούν όλη τη χρονιά.
Όσο για την επιθυμητή κεντρική ενορχήστρωση των εκδηλώσεων στην Ελλάδα, υπάρχουν προτάσεις του ΚΕΓ προς το Υπουργείο Παιδείας αυτή να αναληφθεί από κοινού από το ΚΕΓ και το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, που ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού.
Ερ.: Σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση, που υπέγραψαν το 2017 οι υπουργοί των Εσωτερικών, Εξωτερικών και Παιδείας, με τη θέσπιση της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας «επιδιώκεται η ανάδειξη του θεμελιώδους ρόλου της ανά τους αιώνες στην εδραίωση του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού». Στην Ελλάδα υπάρχει η κρίσιμη μάζα των ανθρώπων, που να αντιλαμβάνεται τι σημαίνει αυτό και παράλληλα να έχει και τη βούληση να διαδώσει το μήνυμα ευρύτερα στην κοινωνία;
Απ.: Πιστεύω ότι ο πυρήνας της κρίσιμης μάζας για τη διάδοση της ελληνομάθειας υπάρχει πράγματι, και τον συναποτελούν οι άνθρωποι του εκπαιδευτικού συστήματος, πέριξ των οποίων κινείται η κοινότητα των γονέων των μαθητών, και σε ένα εξωτερικό δακτύλιο η ακόμη ευρύτερη κοινότητα πολιτών που δεν εφησυχάζουν. Φρονώ ότι κρίσιμη για το ζήτημά μας αποβαίνει η μάζα αυτή, προπάντων εφόσον «μαγνητίζεται» από τον περί γλώσσας λόγο και από τη γλωσσική άσκηση που αναπτύσσονται εντός του σχολείου -από έναν λόγο ουσίας και όχι ρητορικής. Γι' αυτό και του ΚΕΓ η σχετική παρέμβαση αποσκοπεί στην τόνωση της σχολικής γλώσσας και του σχολικού λόγου. Για την ελληνική διασπορά, οι έξωθεν οργανωμένες προσπάθειες δεν είναι ούτε τόσο πολλές ούτε τόσο οργανωμένες όσο θα ευχόμαστε. Πάντως, στην Αμερική, ελπίδα παρέχει η πρόσφατη σχετικά εμφάνιση των λεγόμενων charter schools που θεσπίζουν την υποχρεωτική διδασκαλία της ελληνικής σε κάποια κλίμακα, ενώ στη Ρωσία υπάρχει από το 2016 θεσμοθετημένη η σχολική διδασκαλία της ελληνικής, και προσφέρεται σε κλίμακα ανάλογη προς τη ζήτηση. Η θεσμοθέτηση της ελληνικής στο σχολικό σύστημα της Αυστραλίας έχει προχωρήσει με άλματα, και ανάλογα βήματα πρέπει να αναμένονται και στην Ευρώπη, που προσφάτως γνωρίζει τη μαζική έξοδο των νέων μας. Και εδώ καθοριστικός είναι ο ρόλος της κρίσιμης μάζας, για την οποία ο λόγος. Κρίσιμο μέτρο είναι επίσης η ευρύτατη διάδοση της κατ' εντολήν της πολιτείας διενεργούμενης από το ΚΕΓ επίσημης πιστοποίησης της (οπωσδήποτε αποκτώμενης) ελληνομάθειας κατά τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές.
Ερ.: Αρκετοί φορείς -άλλοι υπάγονται στο υπουργείο Παιδείας, άλλοι στο Πολιτισμού, άλλοι στο Εξωτερικών- είναι επιφορτισμένοι με την υποχρέωση της διάδοσης της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό. Από το Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού, στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού μέχρι ιστορικά Ινστιτούτα όπως της Βενετίας, τις έδρες Ελληνικών Σπουδών σε όλον τον κόσμο, ή πετυχημένα προγράμματα όπως ο «Ιάσων» του ΑΠΘ, όλη αυτή η προσπάθεια που γίνεται, όλο το έργο που παράγεται, αθροίζεται ή και πολλαπλασιάζεται με κάποιον τρόπο; Θα μπορούσε ένας φορέας, όπως το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, να συντονίσει όλες αυτές τις προσπάθειες; Θα λέγατε πως υπάρχει η ανάγκη για τη χάραξη ενιαίας εθνικής στρατηγικής στο θέμα αυτό;
Απ.: Η χάραξη κεντρικής στρατηγικής είναι μια ανάγκη που υπάρχει πάντοτε και για όλα. Ταυτόχρονα όμως τίποτα δεν πρέπει να εμποδίσει, στο όνομα της κοινής δράσης, την εμφάνιση διάσπαρτων πρωτοβουλιών πάσης φύσεως -ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ένα αγαθό σαν τη γλώσσα που είναι τόσο δημοκρατικά απλωμένο σε ολόκληρη την κοινωνία.
Ερ.: Ο Πτολεμαίος, ο πατέρας της Γεωγραφίας ήταν γεννημένος στην Αίγυπτο, Αλεξανδρινός Ρωμαίος πολίτης, Έλληνας κατά παιδεία, καθώς σκεπτόταν, μιλούσε και έγραφε ελληνικά. Είναι αυτή η οικουμενικότητα της ελληνικής γλώσσας το ζητούμενο και επιδιωκόμενο σήμερα και κυρίως είναι το εφικτό στην εποχή της ψηφιακότητας;
Απ.: Το σύνθημα «γράμματα ελληνικά, παιδεία οικουμενική» στην πραγματικότητα πάντα περιοριζόταν μόνον στη Δύση (ως το σύνολο της οικουμένης για τον παλαιό κόσμο ως τον 15ο αιώνα). Για ιστορικούς όμως λόγους, η ισχύς του, από την αρχαιότητα και την Αναγέννηση ως την εποχή της παγκοσμιοποίησης, υπήρξε καθολική και καθοριστική. Στην εξής φράση συνόψισε ένας διανοητής σαν τον George Steiner το νόημά του, έτσι όπως το κατάλαβαν οι μεγάλοι δυτικοί φιλόσοφοι: «αυτό που διακρίνει την κλασική ελληνική σκέψη είναι ότι ευνόησε τη σύλληψη αντικειμενικών αξιών, ότι διαμόρφωσε αναλυτικά-λογικά κριτήρια για τη διαμόρφωσης της επιστημονικής σκέψης και ότι χάρισε το φαινομενολογικό προβάδισμα στα μαθηματικά. Κανένας άλλος πολιτισμός δεν διάβηκε αυτό το κατώφλι. Πού αλλού υπάρχει ένας Αριστοτέλης ή ένας Ευκλείδης;». Ήταν, πράγματι, η ποσοτικοποίηση των δεδομένων της εμπειρίας αφενός, και η επεξεργασία αφηρημένων μοντέλων σκέψης, αφετέρου, που κατέστησαν δυνατή τη θεαματική ανάπτυξη τόσο των θετικών επιστημών όσο και της ανθρωπιστικής σκέψης. Και αυτά έφεραν -για καλό ή για κακό-- την απόλυτη επιβολή του ανθρώπου πάνω στη φύση. Ως την εποχή της παγκοσμιοποίησης, η ιδεολογία αυτή προέβαλλε αξιώσεις οικουμενικότητας. Στα σημερινά, όμως, χρόνια έφτασε η ώρα το ευρωποκεντρικό-μοντέλο-με-τις-ελληνικές-ρίζες να «αντιμετρηθεί» με τα ιδεολογικά συστήματα της Κίνας, της Ινδίας και του Ισλάμ. Τι θα επικρατήσει -και αν τελικά προκύψει κάποια σύνθεση- μια όντως οικουμενική ιδεολογία, αυτό είναι για την ώρα παντελώς απρόβλεπτο. Η φυσιογνωμία της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας θα παραμένει πάντα πολύτιμη κληρονομιά για τις γενιές που αισθάνονται την ανάγκη να ακονίζουν τη σκέψη και την ευαισθησία τους με τα μέτρα και τα σταθμά μια άλλης εποχής. Η αληθινή κρίση είναι πάντα η σύγκριση.
Ερ.: Μέσα από την «Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα» άνθρωποι κάθε ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου έχουν πρόσβαση σε καταπληκτικές βιβλιοθήκες ψηφιοποιημένων έργων της Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ελληνικής, της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σε ιστορικά περιοδικά Λόγου και Τέχνης, όπως η «Διαγώνιος», σε λεξικά και εκπαιδευτικά εργαλεία. Με βάση και την επισκεψιμότητα στον ιστότοπο της Πύλης, θα λέγατε πως έχει κερδηθεί το στοίχημα της ψηφιακότητας και της ενσωμάτωσης των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση και δια βίου μάθηση;
Απ.: Το στοίχημα της ψηφιακότητας, όπως το θέτετε, έχει όντως κερδηθεί για την ελληνική γλώσσα, χάρη στη στρατηγική που εφάρμοσε από την ίδρυσή του προ εικοσιπενταετίας το ΚΕΓ και στα εφαρμοστικά έργα που έχει υλοποιήσει, με τη συνδρομή των δικών του βασικών στελεχών αλλά και εκατοντάδων εξωτερικών συνεργατών από όλο τον κόσμο. Στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα (www.greek-language.gr ) με πάνω από 2,5 εκατομμύρια επισκέψεις τον μήνα υπάρχουν υλικά άφθονα και απόλυτης αξιοπιστίας: σώματα κειμένων, ψηφιακά λεξικά, μελέτες εργαλεία επεξεργασίας της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας σε όλη τη διαχρονία της. Επίσης δείγματα μεταποίησης όλης αυτής επιστημονικής γνώσης σε πρότυπα σχολικής δουλειάς (συμπεριλαμβανομένων 2000 διδακτικών σεναρίων για τα γλωσσικά μαθήματα). Όλα αυτά έχουν ανοιχτή λογική κατάλληλη για τη διαμόρφωση του κριτικού διδακτικού υποκειμένου που απαιτούν οι εποχές και υπαγορεύει η ελληνική σκέψη. Η πρόσβαση είναι απολύτως δωρεάν για όλες τις μορφές τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης σε όλη την υφήλιο και είναι δυνατή όχι μόνον από τους υπολογιστές αλλά και από τα κινητά και τα tablets.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
