Αναπάντεχη συνάντηση με τη Μαρίτσα

Σήμερα, μετά από πολλά χρόνια, συναπαντήθηκα με μια παλιά μου καλή φιλενάδα, τη Μαρίτσα. Αχ, η Μαρίτσα... Πόσες φορές με συντρόφεψε στη μοναξιά μου και στις "μακρές περιπλανήσεις δωματίου"!... Πόσες φορές αγκάλιασε τις μύχιες σκέψεις και τους εσώτατους κραδασμούς μου, τα εφηβικά ξεσπάσματα και τους παροξυσμούς τού (όχι και τόσο στη θέση του) μυαλού μου!...

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΣΙΛΑΚΟΥ: 20 χρόνια μετά...

Η Κατερίνα Βασιλάκου το 1997 στις πρόβες της «Μήδειας» του Ζαν Ανούιγ

Κείμενο: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΡΑΟΥΝΑΚΗΣ, με φωτογραφίες από το αρχείο του

Πέρασαν είκοσι χρόνια (!!!) από τον θάνατο της πρωταγωνίστριας του θεάτρου Κατερίνας Βασιλάκου.  Ήταν 4 Ιουλίου του 2001 όταν ξαφνικά στα εξήντα της χρόνια η Κατερίνα «έφυγε»… Ένα χρόνο πριν είχε καταφέρει, μετά από πολλούς κόπους και θυσίες να εγκαινιάσει το καινούργιο θέατρο της στον Κεραμεικό. Το θέατρο «Κατερίνα Βασιλάκου». Ήμουν μαζί της, σαν Διευθυντής του θιάσου της και παραγωγός τα τελευταία οκτώ χρόνια της… Μαζί παλέψαμε να γίνει αυτός ο χώρος, ανεβάζοντας παραστάσεις χειμώνα –καλοκαίρι ώστε να συγκεντρώσουμε χρήματα και να γίνει το όνειρο της πραγματικότητα. Μια μόνιμη θεατρική στέγη.. Πέντε χρόνια «παίζαμε» από την μια άκρη της Ελλάδας μέχρι την άλλη.. Από τα χωριά την Φλώρινας στην Κάλυμνο και την Τήλο, από την Αλεξανδρούπολη, την Δράμα, την Ξάνθη και την Σαμοθράκη στην Κρήτη και την Ζάκυνθο, από τα Γιάννενα ως την Χίο και την Σάμο, από την Λήμνο και την Μυτιλήνη στα ορεινά χωριά της Αρκαδίας, από την Κύπρο ως της Βρυξέλλες… Ήταν η μοναδική ηθοποιός που ενώ εκείνα τα πέντε χρόνια δεν είχε δική της θεατρική στέγη έκανε συνέχεια παραγωγές! Ανεβάσαμε Λόρκα, Λους, Ανούϊγ, Ξενόπουλο, Ουίλλιαμς, Τσέχωφ, Κοκτώ και «παίζαμε» χειμώνα καλοκαίρι από το «Ηρώδειο» και το «Λυκαβηττό», σε όλα τα ανοιχτά θέατρα σε όλη την Ελλάδα μέχρι σε χώρους που δεν ήταν θέατρα, σε αίθουσες σχολείων, σε αμφιθέατρα Πανεπιστημίων, σε στρατόπεδα, σε πλατείες, σε γήπεδα.. [θυμάμαι, σ' ένα χωριό της Φλώρινας, παίξαμε σε αίθουσα δίπλα από την εκκλησία, όπου πρόσφεραν καφέ μετά τα... μνημόσυνα!!] Και πάντα με ίδιο στόχο, την απόκτηση στέγης… Και αυτό το καταφέραμε το 1999. Μια παλιά ξυλαποθήκη στα τότε εγκαταλελειμμένα στενάκια του Κεραμεικού με τους «πολύχρωμους» μετανάστες, έγινε το Θέατρο «Κατερίνα Βασιλάκου». Δεν ήθελε να του δώσει το όνομα της, εγώ επέμενα λες και κάτι ήξερα…

Ανάλυση μιας εικόνας από παλιό Αναγνωστικό

Στο facebook δημοσιεύσαμε -έτσι ως αναδρομή κι επιστροφή στα χρόνια της αθωότητας- μια πολύ γνώριμη εικόνα από Αναγνωστικό των παιδικών χρόνων μας, εκεί γύρω στη δεκαετία του '70. Η αναγνώστριά μας Μαργαρίτα Νικολοπούλου έκανε ένα σύντομο, αλλά περιεκτικότατο, σχολιασμό, που αξίζει να δημοσιεύσουμε εδώ αυτοτελώς. Προς γνώσιν, αν όχι προς συμμόρφωσιν!...

Κοινωνική ανάλυση σε μια εικόνα: Η οικογένεια συγκεντρωμένη γύρω από το τραπέζι. Όλοι καλοντυμένοι - ο πατέρας φοράει και γραβάτα. Τρεις γενιές. Όλοι τρώνε από το φρεσκομαγειρεμένο φαγητό της μαμάς. Ο πατέρας δεν δουλεύει ατελείωτες ώρες, η μαμά προφανώς ασχολείται με τα του σπιτιού και η γιαγιά μένει κι αυτή μαζί τους και όχι σε κάποιο οίκο ευγηρίας ή με μια "κοπέλα που τη φροντίζει". Τρία τα παιδιά στην οικογένεια κι όχι ένα και με το ζόρι. Το τραπέζι λιτό αλλά επαρκές για όλους. Και όλοι περιμένουν τη σειρά τους για να φάνε, αφού σερβιριστεί και η μαμά.

Αχ, αυτά τα Σπίτια...

Ανακάλυψα στο διαδίκτυο το μικρό αυτό βίντεο, στο οποίο ακούγεται η Λίνα Νικολακοπούλου να διαβάζει το ποίημά της "Τα σπίτια"! Το ποίημα και η ανάγνωση από την ίδια την ποιήτρια - στιχουργό, είναι άκρως αποκαλυπτικά μιας εσώψυχης σφαγής. Όμως και οι εικόνες, που επέλεξε η Καπετάνισσα του θαυμάσιου ιστολογίου λ-έξεις, ντύνουν τον λόγο ξεγυμνώνοντάς τον, μιλούν κατευθείαν στο σεισμικό επίκεντρο των νοσταλγιών μας, διεγείροντας πράγματα και καταστάσεις που προ πολλού απωθήσαμε στη σκοτεινιά των πέρα χρόνων μας...

Παρακολουθήστε αυτό το σύντομο βίντεο και αναπολήστε τον βίο σας / μας... Και μακάρι αυτός ο βίος να μην είναι αβίωτος... Καλημέρα και καλό μήνα!

π. Π.Κ.

Αν βουληθώ να σ' αρνηθώ...

Πολλά τώρα χρόνια ψάχνω το τραγούδι "Αν βουληθώ", με τον Μιχάλη Βιολάρη. Το είχα πρωτακούσει και αγαπήσει παράφορα στην ταινία "Το νησί της Αφροδίτης" του 1969, όπου πρωταγωνιστούσε υπέροχα η Κατίνα Παξινού (από το ομώνυμο θεατρικό έργο του Αλέξη Πάρνη). Σήμερα το ανακάλυψα στο YouTube κι έκαμα πολύ μεγάλη χαρά, σα νά 'γινε άξαφνα γιορτή εντός μου, μαζί μ' ένα δάκρυ που κύλησε ζεστό!... Μού ανασκαλεύει μνήμες παιδικές κ' εγκαυστικές α-λήθειες από εκείνα τα χρόνια της μη Αθωότητας.

Μουσική: Μίμης Πλέσσας

Στίχοι: Δημοτική Κυπριακή Ποίηση

Ερμηνεία: Μιχάλης Βιολάρης

Αν βουληθώ,

αν βουληθώ να σ' αρνηθώ

να σ' απολησμονήσω

να μην εβρώ νερό να πιω

μη ρούχο να φορήσω.

Αν βουληθώ,

αν βουληθώ να σ' αρνηθώ

να σ' απολησμονήσω

να μη μπορώ φιλί να βρω

μη δάκρυ να δακρύσω.

Μαρία Δημητριάδη, η φωνή της Διάρκειας

Μία-μία οι φωνές της νεότητάς μας απέρχονται ή και σβήνουν... Λαμβάνουν οριστικά θέση αρχειακή στις απο-θήκες της Μνημοσύνης μας. Βγαίνουν ωστόσο, ενίοτε κι ερήμην μας, σε ώρες απέλπιδες, θωπευτικά γλυκαίνοντάς μας!

Μια από αυτές η Μαρία Δημητριάδη, η εξαίσια! Σε μια κοινωνία δίχως πλέον κοινωνικότητα σαν τη δική μας, σ' έναν κόσμο εγκλωβισμένον ήδη στον λαβύρινθο του διαδικτύου, ΠΟΙΟΣ γνοιαζόταν για την Άνθρωπο Μαρία Δημητριάδη, η οποία εβίωνε το προσωπικό της περιθώριο μετά από μια μακρά κι εκρηκτική παρουσία στο προσκήνιο, κατεβαίνοντας αθόρυβα και με αξιοπρέπεια απ' το παλκοσένικο του Εφήμερου;

Έπρεπε ν' απέλθει διαπαντός, ώστε να βάλουμε τ' όνομά της στο κουτάκι του Google Video, για να μάς αποκαλύψει έναν ολόκληρο ωκεανό από μελωδίες κι αισθήσεις, γνώριμες μα παραθεωρημένες από καιρό... Τι θησαυρός, τι μνήμες, τι μεγαλείο!!!

Εκείνη σε λίγο θα είναι τέφρα οριστική, εμείς όμως θα κρατάμε τους απόηχους των ήχων που μεταστοιχείωσε σε συναίσθημα, το πλάτος και το βάθος της οριστικά χαμένης μας αθωότητας!... Προς παραμυθίαν!

Ακολουθεί Μάνος Χατζηδάκις κατά Μαρίαν Δημητριάδη

Διώξε τη λύπη παλληκάρι

Θάλασσα πλατιά

Όραμα και Αίμα. Μικρή αναφορά στη θυσία του Πολυτεχνείου

Η θυσία των νέων στο Πολυτεχνείο χαρακτήρισε και νοηματοδότησε την Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Είναι γνωστά όλ’ αυτά. Άπαντες, πιστεύω, υποκλινόμαστε μπροστά στο Όραμα και στο Αίμα των αδικοχαμένων Φοιτητών!... 

Η ανάρτησή μας σήμερα, αφορά σε κάτι σχετικό, αλλά όχι και κοινότοπο. Παρουσιάζουμε ένα Ποιητικό Ανθολόγιο του 1983, που επιμελήθηκε και (ιδιωτικά) εξέδωσε ο ποιητής και μελετητής Διονύσης Σέρρας, με τίτλο «Ζάκυνθος και Πολυτεχνείο 1973-1983», με Εισαγωγή από τον αείμνηστο διανοούμενο Γιώργο Βαλέτα (1907-1989) και εξώφυλλο του εικαστικού Διονύση Πάλμα. Ο Δ. Σέρρας, λοιπόν, μερίμνησε και περισυνέλεξε από ήδη εκδοθέντα βιβλία, αλλά και από εφημερίδες ή περιοδικά, ό,τι ποιητικό γράφτηκε από Ζακυνθινούς ποιητές για τη θυσία των Παιδιών στην πρώτη μετά το Γεγονός δεκαετία. 

Έτσι παρουσίασε ποιήματα των: Λούλας Βάλβη-Μυλωνά, Διονυσίου Καλημέρη, Ιπποκράτη Καλογερόπουλου, Παναγιώτη Καποδίστρια, Τασίας Καψάσκη-Φάρρου, Τάλμποτ Κεφαλινού, Έρσης Λάγκε, Μάχης Μουζάκη, Διονύση Σέρρα και Διονύση Φλεμοτόμου. Το βιβλίο κυκλοφόρησε και σε β΄ έκδοση από τον Περίπλου, το 1993, μ’ εξώφυλλο της Μαρίας Ρουσέα και μια ποιητική παρουσία επιπλέον, αυτήν της Μαρί Γκούσκου. 

Ως προς το δικό μου ποίημα «Σφαγή των αγγέλων», πρέπει να εξηγήσω, ότι το έγραψα σε ηλικία 18 ετών και δημοσιεύτηκε στη ζακυνθινή εφημερίδα Ελεύθερη Φωνή, στις 17 Νοεμβρίου 1979, φύλλο 251. Αυτό το ποίημα το θεωρούσα πάντα πρωτόλειο, γι’ αυτό και ουδέποτε μπήκε σε οποιοδήποτε βιβλίο μου. Μένει ακόμη εκτός, αν και ο σχολιαστής του Ανθολογίου Γιώργος Βαλέτας το παρουσίασε με τα εξής θετικά λόγια: «(…) ο στίχος του, αδέσμευτος και μελωδικός, σκηνογραφεί τη Μητέρα που βρίσκει τα θυσιασμένα παιδιά της και έχει χάσει μπροστά στο μεγάλο χαμό τα συλλογικά της κι αναρωτιέται: “Γιατί δονούνται οργισμένα τα στήθια τους; / Τι ‘ναι τα χνάρια τούτα στις παλάμες; / … / Τα παιδιά μου αντρειωμένα τώρα κινούν τους ήχους / Τα παιδιά μου νεκρά φτερώνονται και πάνε”. Πρόκειται για ένα πολύ καλοσυνθεμένο και πονετικό ελεγείο». Το αναδημοσιεύω σήμερα εδώ, εις μνήμην των θυσιασμένων εκείνων Νέων:

Σφαγή των αγγέλων

Τα παιδιά τραγουδούν 

Θε μου, δώσε τους φως.

(Νοέμβρης ’73. Η Μάνα και τα παιδιά της εκδηλώνονται λίγο μετά το θάνατο λίγο πριν τη ζωή:)

-Έρχομαι στην ατάραχη κλίνη των παιδιών μου. 

Ω, πόσο ήρεμα κοιμούνται απόψε. 

-Αδιάφορες οι σκηνές στην ομίχλη του όρθρου. 

Πόσο βάθυνε ο στοχασμός των άλλων καιρών. 

Τώρα η στάχτη μας μετουσιώνει τα θρύψαλα 

Και παράδοξο στ’ αλήθεια 

Πόσο μάκρυνε η επόμενη στάση. 

-Ω, τα μικρά μου τα παιδιά 

Χειροκροτούν κάτι παράξενα ερπετά που όλο τα φοβερίζουν. 

Μακριά, μακριά. 

Έχουνε τα παιδιά μου δύναμη πολλή. 

-Φέρτε να παίξουνε για μάς τύμπανα του θριάμβου. 

Ένας υδάτινος παλμός 

Συνθέτει των ματιών μας την απόχρωση. 

-Παιδιά μου φυλαχτείτε. 

Μπορεί να πειραχτούνε τα όνειρά σας. 

Παιδιά μου ο θάνατος πολύς στη λεωφόρο. 

-Ανάγκη να μηδενιστεί το σύνορο του Χρόνου. 

Ρυτίδες η γη κι όλο πλαταίνουν. 

-Μην πλησιάζετε νυχτόβια τα παιδιά μου. 

Τά 'πλυνα δυο και τρεις φορές 

Μα ετούτη η κόκκινη βαφή 

Δε λέει να ξεθωριάσει από το μέτωπο. 

Φύγετε, φύγετε νυχτόβια. 

Κρύβουνε τα παιδιά μου δύναμη. 

-Φορτωθείτε αητοί το μήνυμα: 

Σήμερα η σφαγή μας πυρώνει τα κύτταρα του Νοέμβρη. 

-Γιατί δονούνται οργισμένα τα στήθια τους; 

Τι 'ναι τα χνάρια τούτα στις παλάμες; 

Βλέπω καρφιά και λόγχες κυρίαρχες του χώρου. 

Κι εδώ είναι που διχάζονται οι μέρες. 

Τα παιδιά μου αντρειωμένα τώρα κινούν τους ήχους 

Τα παιδιά μου νεκρά φτερώνονται και πάνε.

"Μακρινή μητέρα, ρόδο μου αμάραντο", από τη Χορωδία του Μουσικού Σχολείου Ζακύνθου, στις 17 Νοεμβρίου 2008.

Η Μαρί Γκούσκου-Καρύδη και ο έναστρος Κόσμος της (Πέντε χρόνια από την εκδημία της)

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Η Μαρί Γκούσκου-Καρύδη υπήρξε άνθρωπος γλυκύς! Ή (όπως σουρεαλιστικά έλεγε η ίδια για τους ακριβούς της φίλους) άνθρωπος με το νι κεφαλαίο! Καταγόταν από την Κέρκυρα, το γένος Καρύδη, αδελφή του ζωγράφου Γιάγκου Καρύδη και νωρίς μεταφυτεύτηκε στο νησί μας, μια και παντρεύτηκε τον Κατασταριανό Τζίμη Γκούσκο, υπεύθυνο του Μονοπωλίου στο χωριό κι ευγενέστατο άνθρωπο. Από τον γάμο της απόκτησε τρία παιδιά: Τη Γιάννα, τον Γιάννη (δικηγόρους σήμερα στην Αθήνα) και τον Αντώνη (Δήμαρχο σήμερα Αλυκών Ζακύνθου).

Όλη της τη ζωή την πέρασε στο κεφαλοχώρι Καταστάρι του Τζάντε μας, βιώνοντας τις υπέροχες αναμνήσεις της από τους Κορφούς, τις μουσικές της επιδόσεις, τις καλλιτεχνικές γνωριμίες στη γενέτειρα, τους πολύτιμους φίλους που άφησε πίσω και με τους οποίους διατήρησε γερούς συνεκτικούς δεσμούς μέχρι το Τέλος. Αξίζει να θυμηθώ τον μακαριστό ιστοριοδίφη της Κέρκυρας παπα Θανάση Τσίτσα και τη Σοφούλα, τη σύζυγό του, τους οποίους ονόμαζε «αδέλφια» της.

Την πρωτογνώρισα το Φθινόπωρο του 1979, καθώς βρέθηκα στο χωριό της, ως επιμελητής ενός μαθητικού Οικοτροφείου, που λειτουργούσε τότε εκεί. Πληροφορήθηκα, λοιπόν, ότι ασχολείται δειλά-δειλά με την Ποίηση, καθώς κι εγώ ήμουν ήδη στα πρώτα μου λογοπλεκτικά σκιρτήματα. Μού διάβασε στίχους της και διαπίστωσα, ότι αφ' ενός μεν είχε ταλέντο σπουδαίο, αφ’ ετέρου δε είχε παραμείνει καταφανώς στην (αξιοσέβαστη, πλην ξεπερασμένη) παλαμική, ομοιοκατάληκτη επιρροή. Συν τω χρόνω την έπεισα να διαβάσει νεότερους ποιητές, διότι θεώρησα, ότι θα μπορούσε να εκφρασθεί πηγαιότερα και αυθεντικότερα, εάν απελευθερωνόταν η ίδια και ο τρόπος της μες από την πυκνότητα του ελεύθερου στίχου. Ήταν μάλιστα οι μέρες, κατά τις οποίες ο Ελύτης κατακτούσε το Νόμπελ Λογοτεχνίας και θα μπορούσε ν’ αρχίσει τη μελέτη από εκείνον. Όπερ και εγένετο! Οι φτωχές και νεανικές νουθεσίες μου (ναι, σωστά διαβάζετε!!!) έπιασαν τόπο, αν και υπήρξα (τώρα τ’ ομολογώ) αυστηρότατος έως σκληρός στις κρίσεις μου, επιμένοντας, ότι στην Τέχνη του Λόγου πλείστα όσα γράφουμε ως άσκηση, ελάχιστα όμως δημοσιοποιούμε.

Η κυρία Μαρί, όπως την προσφωνούσα και δεν της άρεσε, πολύ σύντομα κατόρθωσε να υπερβεί τον πρότερο στιλιζαρισμένο εαυτό της και να παράξει αξιοπρόσεκτα ποιητικά δομήματα, τα οποία άρχισε να φανερώνει σ’ έντυπα και περιοδικά, όπως π.χ. στο χυμώδες λογοτεχνικό περιοδικό Περίπλους του Διονύση Βίτσου [βλ. τεύχος 11 (1986) 120], αποκτώντας παράλληλα επαφή και με τον κύκλο του Πόρφυρα στη γενέτειρά της, αλλά και με όλους τους πνευματικούς ανθρώπους της Ζακύνθου.

Ήδη από το 1985 ο Δ. Βίτσος την είχε διακρίνει. Σ’ ένα του μάλιστα μικρό, αλλά μεστό κείμενο [«Μαρί Γκούσκου, ένας Κατασταριώτης τροβαδούρος», Ετήσια εικονογραφημένη Επιθεώρηση Ζάκυνθος ’85, σ. 99] έγραφε:

«(…) Η Μαρί Γκούσκου τραγουδά. Δυστυχώς, δεν τη γνώρισα νεότερη για να ακούσω τη φωνή της, αν και λένε πως ήταν περίφημη. Όμως ευτύχησα να ακούσω, να διαβάσω κι ελπίζω να αισθανθώ την ποιητική της φωνή, αφού η Μαρί Γκούσκου, όλα αυτά τα χρόνια διαβάζει, γράφει, γράφει, γράφει…

Μα πώς έγινε πια έτσι η Ζάκυνθος, που τόσα χρόνια έχει μια τόσο καλή ποιήτρια και δεν το ξέρει; Δυστυχώς η Μαρί ζει σε μια εποχή κατεξοχήν αντιποιητική, ακόμη και για το νησί της ποίησης. Παραταύτα γράφει, γράφει, γράφει, γράφει και προπαντός αισθάνεται. Κι επειδή γράφει “με το αίμα τση ψυχής τση” αδιαφορεί για προβολές, δόξες και δημοσιοσχετίστικα μεγαλεία. Και χωρίς “μάρκετιγκ”, πώς να ακούσουν τη φωνή σου;

Μη νομίσετε ότι η Γκούσκου γράφει ρομαντικά ομοιοκατάληκτα ποιηματάκια, για την ομορφιά της φύσης και τα περασμένα ωραία χρόνια. Η Μαρί Γκούσκου ζει! Κι επειδή ζει, συλλαμβάνει τα μηνύματα του σήμερα. (…)»

Το πρώτο της βιβλίο, με τίτλο «Φθόγγοι προεκτάσεων», κυκλοφορήθηκε από τις εκδόσεις Περίπλους το 1990 και ακολούθησαν, μέχρι το Τέλος, άλλες επτά συλλογές. Θυμάμαι τη χαρά της πρώτης εκείνης «έκθεσής» της στο φιλολογικό κοινό. Θεωρούσε ότι ξαναγεννήθηκε. Είχε μάλιστα πανηγύρι, όταν, εκεί στη μοναξιά της, ο ταχυδρόμος έφερνε κάποιο απαντητικό γράμμα από τους παραλήπτες των ποιητικών της πτήσεων.

Έχω ξαναγράψει αλλού, ότι δεν είμαι κριτικός της Λογοτεχνίας και ούτε θα ήθελα να είμαι, διότι ο ρόλος της Κριτικής δεν είναι και τόσο ανεπίληπτος ή ανιδιοτελής.

Εκείνο που γνωρίζω, όσον αφορά στο ποιητικό corpus της Γκούσκου, έχοντας μάλιστα βοηθήσει στη γέννα του, είναι ότι επρόκειτο για μια πλημμυρίδα αισθημάτων κι αισθήσεων, που ήταν κρίμα να πάει χαμένη. Επείγουσα υπήρξε η ανάγκη να εξωτερικευτεί. Αν μάλιστα ήταν αλλιώτικα τα πράγματα της ζωής της (εννοώ την ήδη προχωρημένη της ηλικία, τη μη δυνατότητα πρόσβασης σε νεότερες τάσεις της Τέχνης του Λόγου ή εξόδου της από τα όρια του σπιτιού κι επικοινωνίας δια ζώσης με τα τεκταινόμενα στα Γράμματά μας) θα μπορούσαμε να μιλάμε για μιαν έκτακτη και θαυμαστή περίπτωση στη σύγχρονη Ποίηση.

Όμως και μες από τα ήδη εκδοθέντα ποιητικά της κατορθώματα (μικρή ανθολόγηση βλ. παρακάτω) αμέσως διαπιστώνει ο αναγνώστης, ότι δεν έθαψε το τάλαντό της, εξέφρασε με καλαισθησία και υπερρεαλισμό τους εσωτερικούς της κραδασμούς (σεισμούς και βάλε), κατέγραψε μ’ επιτυχία πτώσεις - μεταπτώσεις - επαναστάσεις - αναστάσεις της ωραίας της ψυχής, μίλησε ειλικρινά έστω και σε ώτα μη ακουόντων, αθανάτισε τη Μνήμη, αποδίδοντας αειθαλή σάρκα και οστά στη Νοσταλγία.

Έφυγε οριστικά το 2003 από κοντά μας, νικημένη από την ασθένεια. Όπως συμβαίνει συχνά, λησμονήθηκε από το συνάφι. Δεν καταγράφηκε επίσημα ποτέ ως Ζακυνθινή ποιήτρια, επειδή καταγόταν από την Κέρκυρα… Και δεν θεωρείται ποιήτρια της Κέρκυρας (τουλάχιστον αυτό μού προκύπτει), επειδή έζησε κατεξοχήν στη Ζάκυνθο.

Τότε, πού υπάρχει η Μαρί Γκούσκου-Καρύδη; Στην καρδιά μας ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ!!! Τι το καλύτερο; Η Καρδιά είναι ο τόπος και ο τρόπος της καλύτερης ανθολόγησης! Εκεί, ξέρετε, δεν εισέρχεται ο τυχόντας. Ανθολογούμε ανθρώπους, συμπεριφορές, λεπτομέρειες σχέσεων, θραύσματα στιγμών και, είτε διαγράφουμε, είτε καρδιο-κατατάσσουμε! Η Μαρί, είναι λοιπόν μέλος της καρδιάς μας πια. Διότι έζησε με αγάπη προς όλους μας (κυρίως στους ολίγιστους ζηλόφθονες), συμπεριφέρθηκε με ειλικρίνεια, καθαρότητα βλέμματος, αδιάλειπτη ψυχοπνευματική άσκηση στο σπιτικό της εικονοστάσι, καρτερία υποδειγματική ενώπιον ή εντός των πόνων, των λυγμών, των ασθενειών της χαμοζωής και εισήλθε στο Τέλος της με το κεφάλι ψηλά.

Μαρί, καλή μας φίλη, υπάρχεις!

Με όλη μου τη σκέψη
π. Παναγιώτης

ΜΑΡΙ ΓΚΟΥΣΚΟΥ-ΚΑΡΥΔΗ
ΜΙΚΡΗ ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ

Κραυγή της άρνησης

Σε σκιαγραφώ σπάταλα…
μα περιθάλπω την ουτοπία

Όχι ότι μισώ τη σκιά σου
στο πείσμα των παλμών μου

Στους καθρέφτες του κάθε ειρμού μου
άπειρα τα είδωλα της φαντασίας

Μόλις που προφθαίνω να αγγίξω
τον κρυψώνα σου στα απάτητα του νου

Και ξεφεύγεις με κραυγές της άρνησης

[Από το βιβλίο, Φθόγγοι Προεκτάσεων, εκδ. Περίπλους, Αθήνα 1990]

Στην παρασκιά

V

Τα μάτια σκάπτουν
το απροσπέλαστο

Μα σκόνταψα στη σκέψη σου
και γονάτισα.

[Από το βιβλίο, Οι ραψωδίες του απροσπέλαστου, εκδ. Ο Τύπος της Ζακύνθου, 1991]


Στο διάβα

Πόσοι σπόροι
πήγαν χαμένοι!...

Στο σκιαγράφημα
σ’ αναπόλησα πυκνά
χωρίς αποτέλεσμα

Το έργο του ιστού μου
ουτοπία.

Στ’ αχνάρια των ημερών
οι δράστες

Της σάρκας η κατακραυγή.

[Από το βιβλίο, Εσωτερική διάβαση, εκδ. Υλήεσσα, Ζάκυνθος 1992]



Κάθετο μονοπάτι

12

Στης παλίρροιας τις ώρες
μ’ αναστεναγμούς ανοξείδωτους
φεύγεις αόρατη συντροφιά.

Ο παραστάτης αντάμα
σού πλέκει στεφάνια

και συ το ουράνιο
και συ το χάος μένεις.

Απομεινάρια οι απόρροιες της σιωπής.

[Από το βιβλίο, Μουσική υδάτων, εκδ. Υλήεσσα, Ζάκυνθος 1993]



Σφυγμός

Πνοές μούδωσες γιγαντωμένες μα πόδισα αθέλητα
και η κρήνη κουράστηκε νοήματα να κάνει ξεψυχώντας

Ο χάρτινος νους της συντροφιάς μου
το ήμισυ λιποτάκτησε!...

Ξεκάθαρο τ’ αγνάντεμα γυρεύω
δεν ξημέρωσε ακόμα η νύχτα μου
κι ο αυγερινός δεν ήλθε
τον όρθρο μου να δύσει με πυρκαγιά

Είναι νωρίς;
Είναι αργά;
Τ’ ασημωμένο σάλεμα;

[Από το βιβλίο, Αχνάρια ίσκιων, Αθήνα 1994]

Σκηνή θανάτου

Έτσι με κράτησες
ορφανή στη σκιά
της συνέχειας,

τ’ άδεια μου χέρια
μ’ αγγελικές φτερούγες
από πάνω ως κάτω,

να ψάχνουν,
το αόρατο, το μεγάλο
μέσα στη σκηνή
του θανάτου.

[Από το βιβλίο, Υπερβατικά ρήματα, Αθήνα 1996]

Έδρεψα καρπούς

Έδρεψα καρπούς
από τη ζωή σου

δάκρυ, πόνο,
χρυσή δόξα.

Τόσα χρόνια
η λάμα του μαχαιριού σου
ράγιζε την παρηγοριά.

Θάνατος ήμουν
εκεί,

Δόξα ήμουν
εκεί,

Στ’ άχραντά σου
ήμουν εκεί.

[Από το βιβλίο, Πέτρινος κόσμος, Αθήνα 1998]



Μία νότα

Ήμουν μια νότα
απαράδεχτη
που φιμωνόταν
όπου άκουγε
κραυγή.
Ένα γιούλι
ανήμπορο να
θηλάσει μηνύματα
σε μια μπόρα,
σ’ έναν ήλιο αγέλαστο
εσύ ένας έρωτας
βραχνός,
πού να σέρνεσαι
τώρα;

Σταυρωτό
αγκάλιασμα
αγγέλων

που παλεύουν
με την μοναξιά
χωρίς να
ξαναβρίσκονται.

[Από το τελευταίο βιβλίο, Έναστρον, Αθήνα, χωρίς χρονολόγηση]

* 1η φωτό: Η Μαρί Καρύδη σε νεαρή ηλικία. Σκίτσο του αδελφού της ζωγράφου Γιάγκου Καρύδη (1938).

* 2η φωτό: Η ποιήτρια στο σπίτι της στο Καταστάρι, το 1997. Αρχείο π. Π.Κ.

* Τα ζωγραφικά έργα που συνοδεύουν τα ποιήματα της Μ.Γκ.-Κ. είναι του Κερκυραίου ζωγράφου και αγιογράφου Στέφανου Σγούρου.

Ο θάνατός τους, ζωή!

Στο παραπάνω βίντεο, απόσπασμα από την εκπομπή "60 Minutes" του αυστραλιανού τηλεοπτικού Καναλιού 9, διεκτραγωδείται ο άδικος θάνατος ενός εικοσάχρονου, του Doujon Zammit, στη Μύκονο του 2008 (άκουσον, άκουσον!) και πώς οι γονείς του από τους Αντίποδες του Κόσμου βρήκαν το κουράγιο να δεχθούν τη μεταμόσχευση των οργάνων του παιδιού τους, ώστε σήμερα να χτυπά η καρδούλα του στο στήθος του Κώστα Γρίμπιλα, ενός ευτυχούς Ελληνοαυστραλού.

Συγκλονιστικές στιγμές υπερ-ανθρώπων (τολμώ να πω), οι οποίοι ξεπέρασαν την καθημερινότητα επιπέδου δαπέδου και άγγιξαν τον Ουρανό. Μιλώ για τους γονείς του Doujon και όλους τους άλλους γονείς, οι οποίοι, κατά την κορυφαία εκείνη στιγμή του Χαμού, ξεπερνούν την αποτρόπαιη περίσταση του Θανάτου και οι ίδιοι καθίστανται μεγάλοι Χορηγοί της Αγάπης, προσφέροντας ζωή στους εν τάφω!

Παρακολουθώντας ένδακρυς το προκείμενο βίντεο, στο οποίο μάλιστα συναντώνται, μέσα σε απερίγραπτο κλίμα συγκίνησης ο Κώστας, ο αποδέκτης του μεγάλου δώρου ζωής, με τους παρόχους του θαύματος γονείς του Doujon, ο νους επιστρέφει 13 χρόνια πριν, σε μιαν ανάλογη στιγμή / συνάντηση. Θα μού επιτρέψετε να μην προσδιορίσω περισσότερο τα γεγονότα, για ευνόητους λόγους. Θ' αφήσω μόνο μια λεπτομέρεια παλιάς φωτογραφίας κι ένα δισυπόστατο ποίημα, να μιλήσουν από καρδιάς. Πρόκειται για εντελώς προσωπικές στιγμές, αλλά για πόσον ακόμα καιρό θα πρέπει να παραμείνουν επτασφράγιστες; Επείγονται ήδη να κοινοποιηθούν, ως παράδειγμα (τουλάχιστον) προς μίμησιν!!!...

ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΕΡΩΣ
Του Γιάννη Κωμαΐτη 

α΄ 
 Σαύρα στον ήλιο 
προεξοχή ονείρου 
αινιγματώδης. 

Όλοι ένας-ένας. 
Αχ αίμα τεθλασμένο 
μάθε μας πότε. 

 Έφυγε πάνω 
μοβ αναρριχώμενο 
ανεπιστρεπτί.  

Ο υπνοβάτης 
σωπαίνει κι όμως ξέρει- 
δούρειος έρως. 

 Στέρνα του Άδη 
νερά ως την ψυχή μου. 
Τ’ άλλα παρήλθαν. 

 Φεύγω μέσα μου. 
Έτσι κι αλλιώς το Χάος 
μάς περιλούει. 


β΄ 
Κουφή βδομάδα 
στον διάδρομο ακάθιστος 
φτωχός και πένης. 

 Περίφρακτο φως 
καρφιτσωμένη ελπίδα 
στο νυχτικό σου.  

Ευκολόπιστη 
ωραία περήφανη 
διανυκτερεύεις. 

 Μεγάλη Πέμπτη 
στα κάτεργα του σώματος 
και στάζεις ήλιο. 

 Τα νεραντζάνθια 
είχαν την ευωδία 
του Εσταυρωμένου. 

 Νύχτα στη νύχτα 
τον περιαύλιο φόβο 
πες τον Αγάπη. 

[«Ευαγγελισμός», 4-30.4.1995, έξω από τη Μ.Μ.Ο. Από το βιβλίο, Παναγιώτη Καποδίστρια, Ενύπνιο μετά τρούλλου, 1999, σ. 16-19]

Το μαράζι των πραγμάτων

ΟΡΘΟΣΤΑΣΙΑ

Πλησίον σου όλα:

Σπίτια καλόσπιτα

με βιολέττες κι αρμπαρόρριζα
γι' άλλοθι
σα να εκπαιδεύεται ο Θεός
στην αποστήθιση
θυμός κεκαλυμμένος.

Αχ, αυτή των Ελλήνων η θλίψη

ερωδιός ερημοσπίτης ο παππούς

με σπάει αμύγδαλο

ευσυγκίνητος ο πατέρας
με το παραμικρό

κι ο Χρόνος μεταπράτης.

[Από την ποιητική συλλογή του Παν. Καποδίστρια, Της αγάπης μέγας χορηγός, 2003, σ. 29]

Η ψυχή των πραγμάτων

ΕΙΔΗ ΠΡΟΙΚΟΣ

του Νικόλα (+26.7.2008)

Απ’ όλα τα πλανόδια έχει το τρίκυκλο:

Εμπριμέ ρουχαλάκια
κυριών
δεσποινίδων
ή καναπέδων
πούντρα στο πορφυρό κουτί
και άλλες απαλότητες

εύθραυστα δρακοπότηρα για στέρεους γάμους
κουβερτόρια πάθους
για τότε που θα μπει γαμπρός και δε θα βγαίνει
προσόψια τιμής
και σεντονάκια του μωρού

σκληρά κοντογούνια της δουλειάς
ή
γι’ αντρισμούς ανομολόγητους
κουβέρτες του στρατού ψυχρότερες απ’ όσο νόμιζα

για τα ψυχοπαράσκευα λιβάνι και λουμίνια
μπουρούκια του καφέ αρμόδια για τα πένθη
μα και τσεμπέρες σάβανα χηρών

καραμελίτσες του φιλιού
για να γλυκαίνονται οι καημοί
πρόστυχες δαχτυλήθρες
να μην ο πόνος περονιάζει
νυχοκόπτες ονείρων
και μαντηλάκια για συνάχι ευπρεπές
μυγοσκοτώστρες
και δοχεία νυκτός πρώτ’ απ’ όλα

επιπλέον
την ελληνική σημαία μάνα μου την αγαπώ
αφού εσύ την έραβες.



Αχ κι εκείνες οι πληκτικές αυγοθήκες Ιουλίων ασεβών
κανείς δε μ’ αγαπούσε τόσο που να με λυτρώσει-

-Αυγά τώρα ποιος έχει;

[Από την ποιητική συλλογή Παναγιώτη Καποδίστρια, Ο αρχαίος Αγροφύλαξ, 2007, σ. 70 εξ.]

Αναμνήσεις από μια παλιά συναυλία Φαραντούρη - Λιβανελί

Κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου βρέθηκα στην Πάτρα, για λόγους υγείας προσφιλούς μου προσώπου... Κατανοείτε, πιστεύω, τα αισθήματα, καθώς ήμουν αναγκασμένος να ξημερωβραδιάζομαι στο Νοσοκομείο... Κάθε πρωί, με το πρώτο φως της ημέρας, η ίδια διαδρομή: Από την παλιά πόλη, δια της οδού Κορίνθου και της πλατείας Γεωργίου, στο Ρίο. Εκεί στην Πλατεία Γεωργίου το περίοπτο (αν κι εγκλωβισμένο μες στα κιτσάτα νεοκτίρια), Δημοτικό Θέατρο της πόλης "Απόλλων", έργο του 1872, σε σχέδια του Γερμανού Αρχιτέκτονα Ernst Ziller, χαρακτηριστικό δείγμα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα.

Οι αναμνήσεις με κατακλύζουν κάθε πρωί. Ο νους επιστρέφει στο ακαδημαϊκό έτος 1981-82, οπότε, νεαρός τότε σπουδαστής στην πόλη, πρωτομπαίνω στον βελούδινο εκείνον χώρο του Θεάτρου, για να παρακολουθήσω το σημαντικότερο γεγονός της χρονιάς: Τη συναυλία ενός νεαρού, ταλαντούχου και προοδευτικού Τούρκου Καλλιτέχνη, του Zülfü Livaneli (γεννημένου το 1946), ο οποίος -σε όχι εύκολες εποχές και περιστάσεις- συμπράττει στη μουσική σκηνή με τη Μαρία Φαραντούρη, διαμηνύοντας και με τον τρόπο αυτόν προς κάθε κατεύθυνση την αναγκαιότητα συναδέλφωσης και ειρηνικής συνύπαρξης των δύο γειτόνων λαών μας.

Η μουσική αυτή συνεύρεση με καθηλώνει, προκαλώντας μου ρίγη συγκίνησης. Μ' ευχαριστεί ιδιαίτερα, όχι μόνον η απλόχωρη φωνή της Φαραντούρη, την οποία βλέπω πρώτη μου φορά δια ζώσης, αλλά και το ότι ο Λιβανελί μεταφέρει στο ήδη ενθουσιασμένο κοινό, με το "σάζι" του, ποίηση ενός άλλου σπουδαίου Τούρκου, του ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, τον οποίον γνωρίζαμε ήδη από τη μετάφραση του Γιάννη Ρίτσου. Μεγαλειώδεις στιγμές και πρωτόγνωρες για μένα, καθοριστικές πάντως για την όποια συνέχεια!

Είναι γνωστό, ότι ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραψε αισθαντικούς ελληνικούς στίχους πάνω στη μουσική του διαπρεπούς πλέον Τούρκου συνθέτη και τραγουδιστή. Είναι μάλιστα πασίγνωστο το τραγούδι "Σαν τον μετανάστη", με τη Φαραντούρη και τον Λιβανελί.

Ιούνιος του 2008... Κάθε πρωί, διασχίζοντας την Πλατεία Γεωργίου, σαν τον μετανάστη κι εγώ στη δική μου γη, σιγοψιθυρίζω πάλι και πάλι τους σπαραχτικούς αυτούς στίχους, αναθυμούμενος εκείνη συνάμα την ανεπανάληπτη συναυλία των δύο μεγάλων αυτών Καλλιτεχνών, στο Θέατρο "Απόλλων", τότε, 1981 ή '82...

Σαν τον μετανάστη στη δική σου γη
μέρα νύχτα λύνεις δένεις την πληγή
κι όλα γύρω ξένα, κι όλα πετρωμένα
και δεν ξημερώνει νά 'ρθει η χαραυγή.

Στράγγισε η ζωή σου που αιμορραγεί
κάθε ώρα τρόμος πόνος και κραυγή
και σ' ακούν οι ξένοι, κι ο αδερφός σωπαίνει
αχ δεν είναι άλλη πιο βαθιά πληγή.

Σύρμα κι άλλο σύρμα και χοντρό γυαλί
μάτωσε ο ήλιος την ανατολή
κλαις κι αναστενάζεις, "λευτεριά" φωνάζεις
μα η ελπίδα μαύρο κι άπιαστο πουλί.

Για την "Αγία του λασπόνερου"

Τι βρίσκει κανείς, όταν ψάχνει!... Ανοίγοντας το αρχείο μου, ανάμεσα σε πλείστα μικροδημοσιεύματα, έπεσα εντελώς τυχαία πάνω σε κάτι "ενδιαφέρον", το οποίο θέλω να μοιραστώ μαζί σας.

Ως γνωστόν, το 1979, το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης δόθηκε στην Ρωμαιοκαθολική Μοναχή Τερέζα Μποζάχιου, λόγω της αφοσίωσης και αφιέρωσής της στη φτωχολογιά της Ινδίας. Η Μητέρα Τερέζα έμεινε στην Ιστορία ως "Απόστολος της αγάπης" και "Αγία του πεζοδρομίου". Γεννήθηκε στα Σκόπια στις 26 Αυγούστου 1910, πέθανε στις 5 Σεπτεμβρίου 1997, ενώ το 2003 το Βατικανό την κατέταξε στους Μακαρίους.

Η προσωπικότητά της με είχε συνεπάρει εκείνο τον καιρό, γι' αυτό και αποδελτίωσα αμέσως την είδηση της 17ης Οκτωβρίου 1979 (νομίζω από την Εφημερίδα Ελευθεροτυπία), που την αφορούσε.

Στη συνέχεια προέκυψαν κάποιοι σχετικοί στίχοι, που μάλιστα δημοσιεύτηκαν στην τοτινή εβδομαδιαία Εφημερίδα Ζακυνθινό Βήμα (21.1.1980, φ. 14., σ. 2). Οι στίχοι εκείνοι δεν βρήκαν θέση σε κανένα από τα βιβλία μου. Ίσως, επειδή θεωρήθηκαν πρωτόλειοι και απλοϊκοί.

Όμως, "καιρός παντί πράγματι"! Έφτασε η ώρα τους: Παρακάτω, λοιπόν, αναρτώ το απόκομμα του 1979 και το ανέστιο εκείνο ποιηματάκι μου.

ΒΑΡΒΑΡΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

Στην Τερέζα Μποζάχιου

Η αρχαία προσταγή στον κόρφο σου φως

Κι αρχίζει ο τρύγος του ζαχαροκάλαμου.

Η γύρη των αισθήσεων

Στα πεζοδρόμια της Καλκούτας

Σε διωγμούς και περιφρόνηση.

Κόρη του ανθρώπου

Αγία του λασπόνερου

Οι λαοί θεσμοθετούν κι απορρίπτουν

Προσθέτοντας στο σώμα σου ρυτίδες.

Εδώ αυτοκτονούν οι αρχέτυποι νόμοι

Και το χρίσμα του Αγέλαστου

Ισοπεδώνει κάθε προεξοχή

Μα τα δικά σου νύχια

Γατζώνονται στη λάσπη της Ινδίας

Μέσα εκεί να φυλαχτεί ο σπόρος

Εκεί να λάβει δύναμη κι αντρειωσύνη.

Το παραπάνω βίντεο περιελάμβανε στιγμιότυπα από τη ζωή και την δράση της "Αγίας του λασπόνερου".

Δείτε παρακάτω το τρέϊλερ της κινηματογραφικής ταινίας "Madre Teresa" ή "Μητέρα Τερέζα της Καλκούτας" (2003)

Ο "Ύμνος εις την Ελευθερίαν" του Τώνη Λυκουρέση

Ο Τώνης Λυκουρέσης, ανάμεσα στ' άλλα πολύ σημαντικά που έχει κάμει ως σκηνοθέτης, έχει κατ' επανάληψιν ασχοληθεί και με την δύσκολη υπόθεση "δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ", κυρίως όσον αφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα μας, τη Ζάκυνθο. Μες από αυτή του τη γόνιμη ενασχόληση έχει ανασυνθέσει παλαιότερες εποχές και φάσεις του ιστορικού γίγνεσθαι του Τζάντε και της Επτανήσου, με σεβασμό επιστήμονα.

Μια από τις πιο γνωστές δουλειές του είναι ο "Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Διονύσιος Σολωμός Νικόλαος Μάντζαρος" του 1990 για λογαριασμό της ΕΡΤ (Α΄ Βραβείο ντοκιμαντέρ) και, όπως είναι ευκολονόητο, ασχολείται με το ιστορικό πλαίσιο, την ποιητική διαμόρφωση του Σολωμού, τις γενεσιουργές αιτίες του Ύμνου του, τη μελοποίηση από τον Μάντζαρο και την πρόσληψη του ποιητικού / μουσικού αυτού συνθέματος απ' αρχής μέχρι τους δικούς μας καιρούς.

Πρόκειται για πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά, την οποία κλήθηκαν να υποστηρίξουν οι ηθοποιοί Στάθης Κακκαβάς (στον ρόλο του Σολωμού), Τατιάνα Παπαμόσχου, Severine Bujard, αλλά -όπως συνηθίζει ο Λυκουρέσης- κι ένα πλήθος εντοπίων, σε ρόλους, όχι με την τρέχουσα έννοια του κομπάρσου, αλλά πιο ενεργό και καίριο μέσα στην ταινία.

Είχα τη χαρά να μού προτείνει να συμμετάσχω, όντας ιερωμένος. Θα ενσάρκωνα -είπε- έναν ανώνυμο ιερέα της εποχής του Σολωμού, που δέεται στην εκκλησιά του για την ενίσχυση των επαναστατημένων Ελλήνων, τον οποίον μάλιστα παρακολουθεί ο Διονύσιος Σολωμός (Στ. Κακκαβάς), ενώ την ίδια στιγμή τα λόγια του παπά επαναλαμβάνει μια γυναίκα, που θα μπορούσε να είναι η Ελευθερία (Τ. Παπαμόσχου). Παρά τις αρχικές μου αντιρρήσεις, λόγω προσωπικής τότε συστολής (πού τώρα!...) και σχήματος, εντέλει μ' έπεισε! Διότι, πρέπει να ειπωθεί, ότι ο Τώνης έχει κι αυτό το προσόν: Την πειθώ!

Ως τόπο επέλεξε τον ναό της Φανερωμένης του χωριού μας του Μπανάτου και οι σκηνές αποτυπώθηκαν μ' επιτυχία, μετά από γυρίσματα πολλών ωρών.

Το αποτέλεσμα υπήρξε ικανοποιητικότατο! Τόσο, που από τότε, η ταινία αυτή αποτελεί τον "μαϊντανό" ( συγχωρείστε μου τη λέξη, δε βρίσκω άλλη) κάθε επετείου της 25ης Μαρτίου. Παίχτηκε, ξαναπαίχτηκε, τρισξαναπαίχτηκε στη τηλεόραση, σε σχολεία, πολιτιστικούς συλλόγους... Κι αν κάποια στιγμή "λησμονήθηκε" να μπει στο επετειακό πρόγραμμα των καναλιών της εγχώριας ΕΡΤ, μπήκε οπωσδήποτε στο δορυφορικό / εθνικό μας Κανάλι. Θυμάμαι πριν από μερικά χρόνια, είχα ελπίσει ότι την γλιτώσαμε τη συγκεκριμένη εκείνη χρονιά. Όμως λαμβάνω τηλεφώνημα από φίλους στη Βαρκελόνη, που μού αναγγέλλουν περιχαρέστατοι: "Αυτή τη στιγμή σε βλέπουμε στο δυρυφορικό"!!!

Το κορυφαίο ήταν, όταν τον περασμένο Νοέμβριο (2007) βρέθηκα στο Γιοχάνεσμπουργκ, ως ομιλητής στις εκεί διοργανούμενες γιορτές προς τιμήν του Κορυφαίου της Ζακύνθου και της Ποίησης. Η ημερίδα επραγματοποιείτο στην περίφημη Σχολή ΣΑΧΕΤΙ και ακριβώς πριν από τις ομιλίες προβλήθηκε το γνωστό μας πλέον ντοκιμαντέρ Λυκουρέση, με αγγλικούς πλέον υπότιτλους, που επιμελήθηκε ειδικά γι' αυτή την εκδήλωση η υπηρεσία του Αρχείου της ΕΡΤ, χάριν των Αποδήμων. Πολύ καλή δουλειά όντως!

Όμως, να τι συνέβη εκεί στη μεγάλη Αίθουσα Τελετών του ΣΑΧΕΤΙ: Οι μαθητές της Σχολής είχαν την ευκαιρία να βλέπουν να περιφέρεται ανάμεσά τους με ολοφάνερη αμηχανία ο ιερέας της... ταινίας, που εκείνη τη στιγμή παρακολουθούσαν. Είπα κι εγώ να κάμω τον... ηθοποιό και κατέληξα... δακτυλοδεικτούμενος!!!...

Πέραν όμως από το χαλαρό και αστείο του πράγματος, πρέπει, τέλος, να παραδεχτώ, ότι η εμπειρία ήταν πρωτόγνωρη και άκρως ενδιαφέρουσα, η ταινία αξιοπρόσεκτη και αρέσει όπου προβάλλεται, η συνεργασία με τον Τώνη δυνάμωσε τη φιλία μας και ζήσαμε εμείς καλά κι εσείς -ελπίζω- καλύτερα!!!

υ.γ. Το παραπάνω σλάιτ, με τη σκηνές που αφορά στο Μπανάτο, προέρχεται από το dvd που προβλήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ, αντίγραφο του οποίου μού χάρισε ο διοργανωτής των εκδηλώσεων στη Νότιο Αφρική π. Ιωάννης Τσαφταρίδης.

Ολόκληρο το ντοκιμαντέρ μπορείτε να το παρακολουθήσετε από το Οπτικοακουστικό Αρχείο της ΕΡΤ, κάνοντας κλικ εδώ.

Ξαναβλέποντας τη "Χρυσομαλλούσα" του Τώνη Λυκουρέση

Μετά από τριάντα ολόκληρα χρόνια ξαναείδα με πολύ μεγάλη συγκίνηση και βουβό δάκρυ απόψε, από το ποιοτικό (ευτυχώς!!!) Κανάλι της Βουλής, την ταινία του καλού μου φίλου σκηνοθέτη Τώνη Λυκουρέση "Χρυσομαλλούσα", μια ταινία, η οποία καταγράφει μ' εκκωφαντική πιστότητα την ύπαιθρο χώρα της Ζακύνθου του 1978, σε μιαν εποχή δηλαδή έντονων αναζητήσεων σε όλους τους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι, μα και του οριστικού τέλους της πάλαι ποτέ αθωότητάς μας. Με άλλα λόγια, λίγο προτού εισβάλλει κυριαρχικά η νέα τάξη πραγμάτων που λέγεται Τουρισμός, οξειδώνοντάς μας ανεπίστρεπτα.

Ήμουν τότε στο Λύκειο και άκουγα, ότι στα χωριά της Ρίζας γυρίζεται η εν λόγω ταινία του Λυκουρέση, του πρωτοποριακού αυτού Ζακυνθινού Δημιουργού. Δεν είχα την ευκολία τότε να βρεθώ κοντά, όπως αργότερα σε μιαν άλλη ταινία του Τώνη, για την οποίαν θα μιλήσουμε σε άλλη ευκαιρία. Όμως τα γυρίσματα αποτέλεσαν γεγονός και αναπνοή για την τοτινή πνευματική Ζάκυνθο.

Απόψε την απόλαυσα ξανά, προσπαθώντας ταυτόχρονα ν' αποσπάσω με την ψηφιακή μου ορισμένα φωτοστιγμιότυπα απ' την τηλεόραση (όχι και τόσο πετυχημένα, ομολογουμένως), έτσι ως ανάμνηση γλυκιά μιας πολύ περασμένης, όχι όμως και λησμονημένης, εποχής.

Η Ταυτότητα της ταινίας

Σκηνοθεσία, Σενάριο (με αποσπάσματα από ζακυνθινές «Ομιλίες»): Τώνης Λυκουρέσης, Φωτογραφία: Ανδρέας Μπέλλης, Σκηνικά-κουστούμια: Γιώργος Ζιάκας, Ήχος: Νίκος Αχλάδης, Μοντάζ: Γιώργος Τριανταφύλλου, Παραγωγή: Τώνης Λυκουρέσης, Διανομή: Ζήνος Παναγιωτίδης (Έγχρωμη, 95', 1978). Με τους: Αντώνη Κατσαρή, Βέρα Κρούσκα, Βαγγέλη Καζάν, Νίκο Αλευρά.

Η ταινία απέσπασε α) Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Σκηνοθέτη και Μοντάζ στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1978 και β) Τιμητική Διάκριση Ανδρικού Ρόλου και Ειδική Μνεία της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου.

Λίγα λόγια για την υπόθεση

Ο δάσκαλος ενός χωριού της Ζακύνθου, προσπαθώντας ν' αντιδράσει στην αποξένωση και την εγκατάλειψη του επαρχιακού χώρου, κινητοποιεί τους συγχωριανούς του ν' ανεβάσουν μια θεατρική παράσταση βασισμένη πάνω στις λεγόμενες "Ομιλίες" (λαϊκές παραστάσεις, που συνήθως κατήγγειλαν τις κοινωνικές αδικίες που υφίσταντο οι φτωχοί· το συνηθισμένο θέμα ήταν η αντίθεση μεταξύ πλούσιων και φτωχών οι δε ηθοποιοί φορούσαν μάσκες για να κρατήσουν την ανωνυμία τους).

Ταυτόχρονα αναπτύσσει ερωτικό δεσμό με τη χήρα ενός μετανάστη. Σκιαγράφηση της ελληνικής επαρχίας και καταγγελία των συντηρητικών δυνάμεων που την κρατούν σ' οπισθοδρόμηση, σε μια βαθιά πολιτική και συνάμα γοητευτική ταινία, δείγμα της πρώτης περιόδου του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου.

«Η Χρυσομαλλούσα είναι η πρώτη ταινία του Τώνη Λυκουρέση που από το χώρο της κριτικής περνάει στο χώρο της σκηνοθεσίας. Ο βασικός άξονας της ταινίας είναι ένα πρόβλημα συνηθισμένο στον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο (ΝΕΚ), το οξυνόμενο πρόβλημα της ελληνικής επαρχίας. Σ’ αυτή την ταινία ο Λυκουρέσης διαλέγει για χώρο του τη Ζάκυνθο. Σκιαγραφεί όλα τα γνωστά προβλήματα και τη ντόπια εξουσία, που η δράση της συνεχώς τα οξύνει. Στη συνέχεια πλέκει το μύθο του γύρω από την προσπάθεια του δασκάλου να αναβιώσει τις ζακυνθινές λαϊκές "Ομιλίες". Συνεργός στην προσπάθειά του είναι η νεαρή χήρα ενός ντόπιου μετανάστη που γύρισε από τη Γερμανία. Μεταξύ τους αναπτύσσεται ταυτόχρονα και ένας ερωτικός δεσμός. Η όλη προσπάθεια της αναβίωσης των "Ομιλιών" ξεκινάει αρχικά σαν αγάπη προς τον χαμένο καλό καιρό για να διαφοροποιηθεί στη συνέχεια σαν αντίδραση στον συνεχή ξεπεσμό του τόπου. Η ντόπια εξουσία, συνεργός του ξεπεσμού, αντιδρά στις προσπάθειες του δασκάλου και της χήρας. Η προοδευτικά οξυνόμενη σύγκρουση οδηγεί σε μια ακόμη τραγωδία που χειροτερεύει την κατάσταση. Η γυναίκα αναγκάζεται να φύγει πάλι για τη Γερμανία και ο δάσκαλος παραμένει τελείως εξουθενωμένος και αποτυχημένος στο έργο του για να εξοντωθεί, τελικά... Στο τέλος της ταινίας ο τόπος είναι ο ίδιος όπως τον άφησε ο Αγγελόπουλος στην Αναπαράσταση.» [Γιάννη Σολδάτου, από το βιβλίο του Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου, 4η εκδ., Αθήνα 1984]

* Μια συνομιλία με τον Τώνη Λυκουρέση, με την ευκαιρία της νέας του ταινίας «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους», βασισμένη στο μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, βλ. εδώ.