"Eco-ethica and after Fukushima in Japan". Μια διάλεξη τής Noriko Hashimoto

To Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ηθικής του Τομέα Φιλοσοφίας του Τμήματος Φιλοσοφίας - Παιδαγωγικής - Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών μάς προσκαλεί στην διάλεξη τής Καθηγήτριας κ. NORIKO HASHIMOTO [Aoyamagakuin University of Tokyo - Secretary General of Tomonobu Institute of Eco-ethica (Copenhagen)],

με θέμα

"Eco-ethica and after Fukushima in Japan",

που πρόκειται να πραγματοποιηθεί σήμερα το βράδυ, Παρασκευή 9 Νοεμβρίου 2012, στο Αμφιθέατρο 428, από τις 6.30 έως τις 8.30 μ.μ.

“Cosmopolitanism in our time”. Μια διάλεξη τού Peter Kemp

Ο Τομέας Φιλοσοφίας του Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιεί σήμερα στις 7 το βράδυ, στο Αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης», Κεντρικό Κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημίου 30), επιτυχημένη διάλεξη τού PETER KEMP (Emeritus Professor of Philosophy, University of Aarhus, Copenhagen, Executive Director for the Centre for Ethics and Law, Copenhagen), με θέμα

“Cosmopolitanism in our time”

Πρόκειται να ακολουθήσει γόνιμη συζήτηση. Συντονίστρια θα είναι η Καθηγήτρια Αθανασία Γλυκοφρύδη-Λεοντσίνη, Διευθύντρια Τομέα Φιλοσοφίας.

Μια σημαντική διημερίδα: «Ο J. J. Rousseau και η εποχή µας – 300 χρόνια από την γέννησή του (1712-2012)»

Με αφορμή τη συμπλήρωση 300 ετών από τη γέννηση του J.J. Rousseau, ο Τοµέας Φιλοσοφίας του Τµήµατος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, το Εργαστήριο Φιλοσοφικής Έρευνας πάνω στο Φαντασιακό της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου και το Τµήµα Πολιτικών Επιστημών του Δηµοκριτείου Πανεπιστηµίου Θράκης, διοργανώνουν επιστημονική διημερίδα µε θέμα: 

«Ο J. J. Rousseau και η εποχή µας – 300 χρόνια από την γέννησή του (1712-2012)». 

Η διημερίδα θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο και την Κυριακή, 10-11 Νοεµβρίου 2012 στο κτήριο «Κωστής Παλαμάς» (Ακαδημίας 48 και Σίνα), με τη συμμετοχή διαπρεπών Ελλήνων και ξένων επιστημόνων. Η είσοδος για τους ενδιαφερόμενους θα είναι ελεύθερη και η έναρξη των Συνεδριών θα αρχίζει στις 9.00.

Οι ομιλητές θα επικεντρωθούν σε θέματα που αφορούν στην πολιτική, ηθική και κοινωνική φιλοσοφία του Rousseau, τις παιδαγωγικές του απόψεις, το πνευματικό περιβάλλον της εποχής του, την πρόσληψη του έργου του καθώς και στην επικαιρότητά του στην εποχή µας.

Ο J.J Rousseau (1712–1778) υπήρξε μια από τις πλέον εμβληματικές μορφές του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, επηρεάζοντας βαθύτατα με το έργο του πολλούς συγχρόνους του και μεταγενέστερους διανοητές. Έγινε ευρύτερα γνωστός μετά τη βράβευση του δοκιμίου του Λόγος για τις επιστήμες και τις τέχνες (1750), με το οποίο επέκρινε τις συμβάσεις του δυτικού πολιτισμού. Έκτοτε μέσα από το πλούσιο έργο του, με χαρακτηριστικότερα δείγματα το Κοινωνικό Συμβόλαιο και τον Αιμίλιο, άσκησε ριζοσπαστική κριτική στην κυρίαρχη αντίληψη της εποχής για την κοινωνία, την πολιτική, το δίκαιο, τη θρησκεία, τη γνώση, τη διαπαιδαγώγηση των νέων, τον πολιτισμό και άλλα ενδιαφέροντα θέματα, ανοίγοντας τον δρόμο για την ιδεολογική ανατροπή που κορυφώθηκε με τη Γαλλική Επανάσταση.

Ο Orhan Pamuk στην Αθήνα

 Megaron Plus, χθες βράδυ

∆ιάλεξη µε θέµα «Τι γίνεται στο µυαλό µας όταν διαβάζουµε ένα µυθιστόρηµα;» έδωσε ο Νοµπελίστας συγγραφέας Ορχάν Παµούκ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Από εκεί προέρχεται το βίντεο, που μέσω YouTube, ακολουθεί: 

Αγαπητή μαθήτρια... Ή, λόγος περί του "άχρηστου" Εθνικού Ποιητή

[ Κατατοπιστικό προσημείωμα Π.Κ.: Στην ηλεκτρονική μας Βιβλιοθήκη, υπό τον τίτλο "παρα Θέματα λόγου" , έχει λάβει περίοπτη θέση από τις 18 Ιουνίου 2007 το ποίημα "Ο Πόρφυρας" του Διονυσίου Σολωμού. Μέχρι πριν λίγες μέρες ουδείς άφησε οποιοδήποτε σχόλιο... Ολόμονος ξανά ο Ποιητής αναμετριέται με τον Χρόνο και τον Εαυτό του, με τα μυστήρια του Φωτός και την παρέα της Ερημιάς...

Αυτά, μέχρι πριν λίγες μέρες (23.3.2009), οπότε ένα άγνωστο κορίτσι, η Δήμητρα, μαθήτρια Γ΄ Λυκείου -όπως δηλώνει- γράφει δυο σχόλια (παρόμοια μεταξύ τους), τα οποία αφήνουν έκπληκτο τον αναγνώστη. Αντιγράφουμε το πρώτο κι ενδεικτικότερο, καλύπτοντας κάπως τη μια λέξη:

"ΟΛΟ ΤΙΣ ΙΔΙΕΣ ΜΑ- - -ΙΕΣ ΕΓΡΑΦΕ Ο ΑΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΝΑΜΕ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΜΑΣ ΠΟΙΗΤΗ!

ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΘΗΤΡΙΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ"

Η πρώτη μου αντίδραση ήταν, ότι θ' άρμοζε μια... οργή, αλλά δεν αφέθηκα!... Συλλογίστηκα, ότι η μαθήτρια ουδόλως φταίει για το φέρσιμό της. Επειδή, όλα είναι θέμα Παιδείας και γνωρίζουμε πόσο ασθενής είναι η Παιδεία σήμερον εν Ελλάδι, έσπευσα να την δικαιολογήσω εντός μου: Ποιο διδακτικό σύστημα ώθησε αγαπητικά τους νέους μας προς την Ποίηση και δη την πανίερη των όντως Μεγάλων Ελλήνων, οι οποίοι "αναπαρθενεύσανε" (κατά τον Ελύτη) τον ποιητικό μας λόγο; Αντίθετα, τα παιδιά μας, ενόψει Πανελλαδικών Εξετάσεων, είναι αναγκασμένα ν' αποστηθίζουν -άκουσον, άκουσον!!!- δοτές ερμηνείες ποιημάτων, οι οποίες καμιά συνήθως σχέση δεν έχουν με την μυστική διαδικασία γραφής και πρόσληψης της Ποίησης...

Μια και το θέμα όμως μπορεί να έχει και άλλες εκδοχές, παρακάλεσα τον αγαπητό συνάδελφο εκπαιδευτικό, καλό φιλόλογο και μάλιστα φιλοποιητή, Κώστα Πολυχρόνη, να σχολιάσει το παραπάνω σχόλιο της Δήμητρας. Εκείνος πρόθυμα αποδέχτηκε και τον ευχαριστώ γι' αυτό! Ιδού λοιπόν ο καρπός και της δικής του αγωνίας. Εννοείται, ότι ο καθείς μπορεί να πάρει τον λόγο: ]

Χειρόγραφο του Σολωμού

Αγαπητή μαθήτρια,

«Μια κλασική ερώτηση που υποβάλλεται στους ποιητές είναι πώς γράφεται ένα ποίημα. Με όσους τρόπους, όσοι είναι και οι ποιητές στον κόσμο». Αυτή είναι η απάντηση. «Τώρα πώς γράφεται ένα καλό ποίημα, ε, αυτό πια πραγματικά μόνο ένας θεός το ξέρει. Πάντως με σκληρή δουλειά και εσωτερικές αιμορραγίες. Με άγρυπνη τη δυσπιστία του ποιητή απέναντι σ’ αυτό που γράφει. Με γενναιότητα αυτοκριτικής. Σκίζοντας. Τα καλά ποιήματα που γράφτηκαν ανεμπόδιστα από την αρχή ως το τέλος, μονορούφι, πιστεύω ότι είναι τόσο σπάνια, όσο η ευτυχία». Αυτά υποστηρίζει η ποιήτρια Κική Δημουλά και γι’ αυτούς τους λόγους η ερμηνεία ενός ποιήματος δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για τον ποιητή Δ. Σολωμό.

Παρ’ όλα αυτά ο Δ. Σολωμός - γιατί με αφορμή σχόλιό σου γι’ αυτόν γράφω τούτα τα λόγια- είναι εθνικός ποιητής κι αυτό είναι θέμα αδιαπραγμάτευτο μες στην ψυχή μου. Και έτσι το αισθάνομαι. Εγώ, ξέρεις, δεν έζησα την εποχή του αγωνιζομένου έθνους για την ελευθερία, δε βίωσα τον τουρκικό ζυγό. Θεωρώ, όμως, ότι χρωστώ ευγνωμοσύνη σ’ εκείνον. Εκείνος το ’21 το έζησε και το εξέφρασε δια του Ύμνου του εις την Ελευθερίαν, που αργότερα καθιερώθηκε ως εθνικός ύμνος. Γι’ αυτό ονομάζεται εθνικός ποιητής. Ξέρεις, εκείνος έθεσε την ποίησή του στην υπηρεσία του αγωνιζόμενου έθνους και όχι μόνο. Πολλά μπορείς να μάθεις γι’ αυτόν και, αν το κατορθώσεις, θα καταλάβεις ότι εκείνος το χρέος του το γνώριζε.

Μάθε, άλλωστε, ότι οι ποιητές γενικά έχουν ένα χρέος. «Ένας ποιητής είναι ένας εργάτης στο πόστο του, ένας στρατιώτης στη βάρδια του, ένας υπεύθυνος αρχηγός μπροστά στις δημοκρατικές στρατιές των στίχων του». (Γ. Ρίτσος.) Είναι, βέβαια, κι αυτός προϊόν επιρροών, όπως όσοι δεν είναι ποιητές. «Μάλιστα ακόμη κι αν έχει γράψει χίλια ποιήματα, δε σημαίνει πάντα ότι ξέρει ν’ απαντάει σ’ ερωτήσεις. Πάντως απορεί για το αναπάντητο και αυτή την απορία κυρίως εκφράζει γράφοντας» (Κ. Δημουλά). Αυτό είναι το χρέος του και το υπηρετεί.
Ας δούμε, όμως, τώρα ποιο είναι το δικό σου χρέος.

- Και ποιος είστε εσείς που θα με υποχρεώσετε να μάθω το χρέος μου; θα με ρωτήσεις.
- Κανείς πρωτοφανώς σπουδαίος. Παίρνω το θάρρος να προτείνω μόνο. Ας θυμηθώ, λοιπόν τα εξής λόγια: «Καθετί που διαβάζουμε αγαπώντας το, αφήνει ανεξίτηλα τα ίχνη του μέσα μας».
- Κι όλα αυτά που διαβάζω για τις εξετάσεις; θα με ρωτήσεις.
- Ο τρόπος, που τα μαθαίνεις όλα αυτά, αγαπητή μαθήτρια, είναι μέρος μιας σύμβασης. Μιας σύμβασης, που είναι αναγκαίο κακό. Οι καθ’ όλα τα στοιχεία τους αξιοσέβαστες πραγματικά μελέτες και κριτικές των ειδικών της ποίησης και της λογοτεχνίας γενικά χρησιμοποιούνται ως βάσανο για το μαθητή. Δεν είναι αυτός ο στόχος της ύπαρξής τους. Παρ’ όλα αυτά χρησιμοποιούνται ως αντικειμενικό μέγεθος για την εισαγωγή σου στο Πανεπιστήμιο. Θα μπορούσαν, βέβαια, να είναι διαφορετικά τα πράγματα.

Όμως το χρέος σου δεν είναι αυτό. Η δική σου «βάσανος» είναι να ικανοποιείς την ανάγκη του εφήβου να εκφραστεί, δηλαδή του εαυτού σου, έστω και με σχόλια άστοχα κατ’ εμέ. Μόνο έτσι ο έφηβος βγαίνει από την «κοσμογονική θολούρα» που τον περιβάλλει. Βάλε, λοιπόν, τις λέξεις των ποιημάτων, όταν τύχει να τα διαβάζεις, να φτιάξουν μέσα σου εικόνες, να συνεπισύρουν ιδέες και να σε κάνουν να νιώσεις, να αισθανθείς. Θέσε τα στην υπηρεσία σου, για να δεις ενδεχομένως μέσα σ’ αυτά τον εαυτό σου, να γνωρίσεις μέσα από τις λέξεις τους τον κόσμο που σε περιβάλλει και σένα μέσα σ’ αυτόν.

- Μα γίνεται αυτό; θα με ρωτήσεις.
- Αν τύχει να το προσπαθήσεις, πίστεψέ με, γίνεται..
- Κι αν δεν μπορώ να τα «εννοήσω», να τα καταλάβω;
- Τα ποιήματα, αγαπητή μαθήτρια, δεν τα εννοούμε, τα νιώθουμε.
Αυτό είναι το μικρό σου «χρέος» απέναντί τους, αν ασχοληθείς μαζί τους: να τα νιώθεις. Όταν τα νιώθεις, μπορείς και να τα κρίνεις.
Όσο για το μεγάλο σου χρέος; Αυτό είναι να ονειρεύεσαι ένα μέλλον άξιο για τη σεβαστή ανθρώπινη ύπαρξη και άρα για τον εαυτό σου, μια και ο σκληρός αυτός κόσμος δε θα αλλάξει από τους ποιητές μόνο. Αυτοί έχουν, ίσως ρόλο καθοδηγητικό. Το χρέος τούτο βαρύνει εμάς, και κυρίως από ’δω και πέρα εσάς, τους νέους.

Κώστας Πολυχρόνης

Πάει και ο Νομπελίστας Harold Pinter...

Πέθανε σήμερα, σε ηλικία 78 ετών, αποκαμωμένος από την ανίατη ασθένειά του. Ο Άγγλος συγγραφέας Χάρολντ Πίντερ υπήρξε μια κορυφαία προσωπικότητα του παγκόσμιου Θεάτρου και της Ποίησης.

Προσωπικά τον ξέρω ως Ποιητή, έχοντας διαβάσει και ξαναδιαβάσει την έκδοση του Κέδρου (2005), "Ποιήματα [1948-2004]", σε μετάφραση Νίνου Φενέκ Μικελίδη.

Βραβευμένος το 2005 με Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας δήλωνε πάντα Πολίτης του Κόσμου και δεν χαριζόταν σε κανέναν από τους μεγάλους Δυνάστες των Εθνών. Στην επίσημη ομιλία του μάλιστα, με θέμα "Τέχνη, Αλήθεια και Πολιτική", κατά την Απονομή του Νόμπελ (μαγνητοσκοπημένη, λόγω της αρρώστιας του, την οποία μπορείτε να δείτε παρακάτω από το YouTube), είπε ευθαρσώς, ότι οι πολιτικοί "δεν ενδιαφέρονται για την αλήθεια, αλλά για την εξουσία και για την παραμονή τους σε αυτή, (...) πιστεύουν ότι είναι αναγκαίο να κρατούν τους πολίτες σε άγνοια, να ζουν μη γνωρίζοντας την αλήθεια, ούτε καν αυτή της δικής τους ζωής".

Από την προαναφερθείσα έκδοση του "Κέδρου" αντιγράφω το πολύ ενδιαφέρον και κατατοπιστικό βιογραφικό του, για να κοινωνήσουμε της εξαιρετικά επαναστατικής προσωπικότητάς του:

Ο Χάρολντ Πίντερ γεννήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1930 στη φτωχική συνοικία του Λονδίνου Χάκνεϊ, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Παρακολουθεί θεατρικές σπουδές και το 1950 δημοσιεύει τα πρώτα του ποιήματα. Την ίδια χρονιά προσλαμβάνεται από το ραδιόφωνο του BBC ως ηθοποιός και στη συνέχεια παίρνει μέρος σε θεατρικές παραστάσεις στο Λονδίνο, όπου αρχίζει να χρησιμοποιεί το καλλιτεχνικό όνομα Ντέιβιντ Μπάρον. Το 1957 γράφει το πρώτο του θεατρικό έργο, "Το δωμάτιο", που σημειώνει επιτυχία, αντίθετα με το "Πάρτι γενεθλίων", που ανεβαίνει το 1958 κι αντιμετωπίζεται αρνητικά από την κριτική, με αποτέλεσμα να κατεβεί στο τέλος της πρώτης εβδομάδας. Θ' ακολουθήσουν άλλα έργα που αρχίζουν να επιβάλλουν τον Πίντερ ως τον πιο σημαντικό Άγγλο δραματουργό ("Το βουβό γκαρσόνι", "Ο επιστάτης", "Η επιστροφή", κ.ά.). Το 1963 "Ο επιστάτης" γυρίζεται σε ταινία και κερδίζει την Αργυρή Άρκτο στο φεστιβάλ Βερολίνου. Παράλληλα, ο Πίντερ αρχίζει να γράφει σενάρια για τον κινηματογράφο ("Ο υπηρέτης", "Επιχείρηση Κουίλερ", "Η ερωμένη του Γάλλου υπολοχαγού", κ.ά.), εμφανίζεται σε διάφορα έργα ως ηθοποιός, ενώ αργότερα αρχίζει να σκηνοθετεί δικά του και ξένα έργα.

Τού απονέμονται διάφορα βραβεία. Ανάμεσά τους το βραβείο Βρετανικής Λογοτεχνίας Ντέιβιντ Κόεν το 1995 και το θεατρικό βραβείο Λόρενς Ολίβιε το 1996 για το σύνολο της προσφοράς του στο θέατρο. Το 1997 του απονεμήθηκε το Ειδικό Βραβείο του "Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου" της Ελευθεροτυπίας για το σύνολο της κινηματογραφικής προσφοράς του. Αντίθετα, αρνήθηκε το βραβείο του Βρετανού Ιππότη που θα του απένειμε η βασίλισσα της Αγγλίας.

Το 1985 εξοργίζεται, όταν στην επίσκεψή του, μαζί με τον Άρθουρ Μίλερ, στην Τουρκία, πληροφορείται για τα βασανιστήρια των πολιτικών κρατουμένων, ιδιαίτερα των συγγραφέων, με αποτέλεσμα να πάρει θέση ενάντια στην αμερικανική υποστήριξη του τότε τουρκικού στρατιωτικού καθεστώτος. Αρκετές φορές, τις τελευταίες δεκαετίες, ο Πίντερ έχει καταγγείλει τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και έχει πάρει ενεργό μέρος σε εκδηλώσεις ενάντια στην αμερικανική πολιτική υποστήριξης δικτατοριών και επέμβασης στα εσωτερικά άλλων χωρών -ενώ ήταν ιδιαίτερα δριμύς στις καταγγελίες του ενάντια στις στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ και των εταίρων τους στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ.

Σε ηλικία 75 ετών, καταπονημένος από τη μάχη με τον καρκίνο, τιμήθηκε από τη Σουηδική Ακαδημία με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2005.

Από την παραπάνω ελληνική έκδοση των ποιημάτων του Πίντερ είναι και τ' ακόλουθα μικρά ποιήματα, δείγματος χάριν:

ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ ΣΕ ΑΝΑΜΟΝΗ

Περίπατος ενώ αφουγκράζεσαι.

Περίπατος σε αναμονή.

Περίμενε στο χειμώνα

που αφουγκράζεται, περπάτα πλάι στον καθρέφτη.

Ξεκουράσου πλάι στον καθρέφτη της αναμονής.

Περπάτα πλάι στην εποχή της φωνής.

Αρίθμησε το χειμώνα των λουλουδιών.

Περπάτα πλάι στην εποχή της φωνής.

Περίμενε κοντά στον άφωνο καθρέφτη.

(1953)

ΓΝΩΡΙΖΩ ΤΟ ΜΕΡΟΣ

Γνωρίζω το μέρος.

Αλήθεια είναι.

Ό,τι κάνουμε

διορθώνει το χώρο

ανάμεσα στο θάνατο κι εμένα

κι εσένα.

(1975)

Η ΕΙΔΙΚΗ ΣΧΕΣΗ

(ΗΠΑ/ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ)

Οι βόμβες σκάνε

Οι γάμπες σκάνε

Τα κεφάλια σκάνε

Τα μπράτσα σκάνε

Τα πόδια σκάνε

Το φως σβήνει

Τα κεφάλια σκάνε

Οι γάμπες σκάνε

Η λαγνεία φουντώνει

Οι νεκροί βρωμάνε

Τα φώτα σβήνουν

Οι νεκροί είναι τέφρα

Ένας άντρας υποκλίνεται μπροστά σ' άλλον άντρα

Και ρουφά τη λαγνεία του.

(Αύγουστος 2004)

Ρήσεις Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου Β΄ κατά την επίσκεψή του στη Ζάκυνθο

Φέτος, από τις 15 μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου, βρέθηκε στη Ζάκυνθο ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος Β΄, για τις χειμερινές εορτές προς τιμήν του Πολιούχου του νησιού Αγίου Διονυσίου.

Το πέρασμά του από την πολυαπαιτητική κοινωνία της Ζακύνθου άφησε άριστες εντυπώσεις, ο δε λόγος του έκαμε αίσθηση σε κάθε περίπτωση. Διότι κατέστη πασιφανές, ότι προερχόταν από την καρδιά του, από την διαιώνια σοφία της εκκλησιαστικής Παράδοσης, αλλά ταυτόχρονα και την επίγνωση των μηνυμάτων της εποχής. Όλ' αυτά συνέθεσαν έναν βαθύτατα στοργικό, πράο και αγαπητικό λόγο, ο οποίος έχει τις δυναμικές να γονιμοποιήσει τις στειρωμένες (λόγω πολλών και ποικίλων, γνωστών - άγνωστων αιτιών) ψυχές του σύγχρονου κόσμου.

Παρακάτω παραγματοποιούμε ένα μικρό εράνισμα λόγου με ουσία από τις ομιλίες του εν Ζακύνθω. Αξίζει να ενωτισθούμε τι έχει να μάς πει:

Να ευαγγελισθούμε την Ειρήνη, τον Ιησού Χριστό, στους ανθρώπους μας, όπως αυτό και μόνο μάς εμπιστεύτηκε ο ίδιος, εμάς τους μικρούς και ολίγους, για να ανατρέψει τον περιορισμό που αισθάνεται ο άνθρωπος από την πνιγηρή ανακύκλωση της καθημερινότητάς του.
Εάν σήμερα δεν δώσουμε, σαν τον Άγιο Διονύσιο μέσα σε πνεύμα πραότητας, ειρήνης και ενότητας, την μαρτυρία της εκκλησιαστικής αλήθειας, θα είμαστε τραγικές και ξεπερασμένες φιγούρες ενός αταβιστικού παρελθόντος, με γραφικό μόνο ρόλο στα λαϊκά και χωρίς πια νόημα πανηγύρια μας. (...)

[Από την Αντιφώνηση κατά την Δοξολογία επί τη αφίξει του]

Είναι πραγματικά η εποχή μας μια καμπή σε όλες της τις εκφάνσεις, σχετικά με ό,τι παραλάβαμε και παραδεχθήκαμε σαν σταθερές και σαν όρια. Το πρόβλημα της εποχής μας δεν εστιάζεται στην διαβούλευση για την δημιουργία νέων δεδομένων που θα δώσουν στον σύγχρονο άνθρωπο ώθηση για καλύτερες συνθήκες γενικής διαβίωσης και περαιτέρω προοπτικής του, αλλά στους όρους και τους τρόπους με τους οποίους εκφράζεται η αντίρρηση ή η παραδοχή τους.

Αλίμονο εάν οι εναλλασσόμενες ιστορικές εποχές δεν είχαν στην διάθεσή τους την ανατροπή και την δημιουργία νέων δομών, οραματισμών και προτεραιοτήτων. Θέλω με σεβασμό και χωρίς κομπασμούς να υπενθυμίσω ότι η εκκλησιαστική ζωή και ό,τι αυτή εμπεριέχει, είναι αυτή που για πολλούς αιώνες νοηματοδοτούσε το είναι των ανθρώπων μας.

Τον τελευταίο καιρό, με αφορμή ανθρώπινες υπερβολές ή και παραλείψεις, ανασύρεται από το συρτάρι του εντυπωσιασμού και της προχειρότητας το ζήτημα του λεγόμενου χωρισμού Εκκλησίας και Πολιτείας. Το ερώτημα αυτό, αγαπητοί μου, είναι πλασματικό. Η Εκκλησία και η Πολιτεία είναι δύο οντότητες, που υποχρεωτικά είναι χωρισμένες σε διακριτούς όρους και αυτονόητα συνδεδεμένες. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος και άλλος λόγος για να ορίσουμε την διαφορετικότητα των δύο και συγχρόνως την κοινή τους πορεία σε ό,τι αφορά το κοινό ζητούμενο, τον άνθρωπο.

Η Εκκλησία είναι το σώμα του Χριστού. Οι τοπικές Εκκλησίες της πατρίδας μας είναι ένα μέρος του καθολικού Σώματος και συνάμα μια δυναμική φανέρωση της άλλης σημαντικής και του ήθους της. Η Ευαγγελικότητα αφορά στο όλο του ανθρώπου του κάθε σήμερα και έχει χρέος και ευθύνη με σταθερές, το άγιο χθες να χαράζει και να ευθυπορεί το αύριο. Η Εκκλησία δεν περιορίζεται μέσα στην πολιτειακή διάρθρωση και δεν μπορεί να εντοπίζεται ο ρόλος της μόνο σε μια περιθωριακή θρησκευτικότητα. Χωρίς να υποκαθιστάνει τις άλλες συντεταγμένες του κοινωνικού και ευρύτερου χάρτη δεν παραθεωρεί το είναι της και δεν αντιπαρέρχεται ανεύθυνα και ανέξοδα την ανθρώπινη ανησυχία, τον πόνο, τον προβληματισμό, την ανισομέρεια στην κατανομή των ευκαιριών και της προσβάσεως στα υλικά και πνευματικά αγαθά.

Αυτά και όλα τα άλλα σύγχρονα προβλήματα κάνουν την Εκκλησία περισσότερο από το χθες να είναι έτοιμη να προσφέρει καταφύγιο στον εσωτερικό των ανθρώπων ξεσηκωμό και την ανησυχία για το πώς και πού βαδίζουμε. Η Εκκλησία του Χριστού, εδώ και αιώνες έχει αποκηρύξει σαν αίρεση την διάθεση πολλών για μια ιδεαλιστική θεώρηση του είναι της και ευτυχώς γνωρίζει και αισθάνεται ότι διακονεί τον άνθρωπο σε όλες του τις ανάγκες. Χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς μεγαλοστομίες, χωρίς έπαρση, χωρίς την κακώς νοούμενη δημοσιότητα, πορεύεται και κηρύττει με την ζωή της, και προσκαλεί τον σύγχρονο άνθρωπο στην πραγματιστική και συνάμα οραματιστική της πνοή, που λέγεται αγιότητα. Αυτή είναι η έννοια και η μέριμνα της Εκκλησίας να κεντρίσει τους ανθρώπους προς την αληθινή και μόνη ελπίδα, τον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό. Ο λόγος λοιπόν και ο τρόπος της είναι ισόρροπος, είναι ελκυστικός. Δεν την αφορά την Εκκλησία, η νομική θεώρηση και το status στην συνεργασία της με τις συντεταγμένες πολιτείες, όπου αυτή ζει και ενυπάρχει. Δεν είναι και δεν πρέπει να καλλιεργούμε την ψευδαίσθηση ότι το κυρίαρχο θέμα μας είναι το νομικό καθεστώς στις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους. Αυτά και αλλάζουν και οριοθετούνται σε πνεύμα αμοιβαιότητος, κατανοήσεως και συνεργασίας, προκειμένου να θεραπεύουν τις πολλές ανάγκες του ανθρωπίνου προσώπου και να του δίνουν νόημα, ενδιαφέρον, ελπίδα και λύσεις στην πολυπλοκότητα της καθημερινής του ροής. Αν κατασταθεί κυρίαρχο ζήτημα η νομική μορφή της αμφίδρομης αυτής σχέσεως τότε μάλλον έχουμε εμείς εκπέσει από Εκκλησία, δηλαδή από το Άγιον Σώμα του Χριστού, σε απρόσωπη και άψυχη νομική οντότητα χωρίς προοπτική και μέλλον και αντίστοιχα η Πολιτεία, και ό,τι την απαρτίζει, θα έχουν χάσει την φερεγγυότητα και την δυναμική για λύσεις την κάθε ώρα και την κάθε στιγμή, που ο άνθρωπος την θέλει κοντά του.

[Από την Αντιφώνηση στη Νομαρχία Ζακύνθου]

Όσον αφορά την Εκκλησία, σήμερα ζούμε μια αντίφαση. Η θεολογία μας και η Παράδοσή μας δεν γνωρίζουν άλλο τρόπο ύπαρξης του ανθρώπου και άλλη ποιότητα ανθρωπίνων σχέσεων παρά αυτήν κατά την οποίαν εν Χριστώ και εν τη Ευχαριστία «εν σώμα οι πολλοί εσμεν» (Α΄ Κορ. 10, 17). Κανείς δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον άλλο.

Κατά συνέπεια δεν υπάρχουν απρόσωπες ποιμαντικές σχέσεις και η Εκκλησία δεν υπάρχει για να εξυπηρετεί ατομικές θρησκευτικές ανάγκες ψυχολογικού η συναισθηματικού τύπου, αλλά για να καθίσταται συνεχώς εφικτή η ενότητα των ανθρώπων.

Για να μπορούν οι άνθρωποι να απελευθερωθούν από τη δουλεία του ατομοκεντρικού εγωϊσμού και να συναντηθούν στην ελευθερία των προσωπικών σχέσεων αγάπης, ομόνοιας και ειρήνης: «ίνα ώσι εν καθώς ημείς εν εσμεν» (Ιω. 17, 22).

Η Εκκλησία δεν είναι ούτε θρησκευτικό σωματείο ούτε ιδεολογική παράταξη, αλλά τρόπος ζωής.

Γι’ αυτό τον καλό ποιμένα δεν ενδιαφέρει η τυπολατρεία αλλά η ουσία. Ο καλός ποιμένας δεν είναι απρόσωπος θεματοφύλακας θρησκευτικών τύπων, αλλά βιωματικός εκφραστής των συνεπειών εκείνης της κατά Θεόν σχέσης, η οποία συνεπάγεται
να γνωρίζεις το ποίμνιό σου προσωπικά˙
να είσαι γνώστης και μέτοχος των προβλημάτων του˙
να θέτεις την ψυχή σου υπέρ αυτού.

Και έτσι να σε γνωρίζουν, να σε αναγνωρίζουν και να εμπιστεύονται ότι ο δρόμος που τους δείχνεις είναι ο σωστός. Είναι ο δρόμος του Θεού.

Αυτή ακριβώς η σύγχυση μεταξύ ατομισμού και προσωπικών σχέσεων, η οποία φαίνεται μερικές φορές να αλλοιώνει δραματικά τον εκκλησιαστικό βίο, είναι επίσης ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που δηλητηριάζουν και οδηγούν σε κρίση και αδιέξοδο και τον ευρύτερο κοινωνικό βίο, αλλά και τον πολιτισμό μας ολόκληρο.

Ο σύγχρονος πολιτισμός δίνει έμφαση στην ατομικότητα.

Στη διασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων.

Στην προτεραιότητα του εγώ έναντι του εμείς.

Όταν όμως μένουμε σε αυτό το επίπεδο, όταν ο άνθρωπος κατανοείται και κατανοεί τον εαυτό του ως άτομο και όχι ως πρόσωπο, αυτή του η επιλογή δεν είναι άμοιρη συνεπειών.

Με τον ίδιο τρόπο που ο «μισθωτός», ο οποίος δεν έχει πίστη και όραμα και δεν διακατέχεται από αίσθηση προσωπικής ευθύνης απέναντι σε προσωπικές υπάρξεις, δεν είναι ποιμένας, το ίδιο ισχύει και
για τον δάσκαλο που είναι μισθωτός ενός εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο αγνοεί τι σημαίνει παιδεία˙
τον πολιτικό που λειτουργεί ως «μισθωτός» της κομματικής συντεχνίας, ο,τι χρώμα και να έχει αυτή και δεν λειτουργεί κατ’ αρχήν ως γνήσιος μέτοχος και εκφραστής των ανθρώπων που εκπροσωπεί στον τομέα της διακονίας του˙
τον γιατρό που εκπαιδεύεται να θεραπεύει ασθένειες και όχι ασθενείς˙
τον δημόσιο υπάλληλο που μαθαίνει να εξυπηρετεί απρόσωπους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς και όχι προσωπικές ανάγκες και προβλήματα των συνανθρώπων του.

Έτσι οδηγούμαστε σε απρόσωπες οικογενειακές σχέσεις, σε απρόσωπο σύστημα, σε απρόσωπους διοικητικούς μηχανισμούς κ.ο.κ.

Δεν υπάρχει λοιπόν διέξοδος; Δεν υπάρχουν παραδείγματα, που να υποδεικνύουν ότι υπάρχει και άλλος δρόμος, και άλλη επιλογή από αυτήν που κυριαρχεί σήμερα στη ζωή μας;

Δεν χρειάζεται, αδελφοί μου, να κοιτάξουμε πολύ μακριά για να ανακαλύψουμε την απάντηση. Ας στρέψουμε απλά λίγο τη ματιά και την προσοχή μας στο ζωντανό παράδειγμα που έχουμε σήμερα μπροστά στα μάτια μας:

Ο Άγιος Διονύσιος, τη μνήμη του οποίου εορτάζουμε σήμερα, έχει σημαδέψει την ιστορία με έναν συγκεκριμένο τρόπο.

Όταν τον πλησίασε ο φονιάς του αδελφού του για να εξομολογηθεί μετανοημένος για το έγκλημά του, ο άγιος φανέρωσε με τον πιο εναργή και αδιάψευστο τρόπο τι σημαίνει εν Χριστώ υπέρβαση της ατομικότητας. Αν δρούσε με κριτήριο τη θιγμένη και αιματοβαμμένη ατομική του οδύνη και την προστασία των δικαιωμάτων του ως αδελφός του δολοφονημένου, θα έπρεπε να καταδώσει τον φονιά του.

Λειτουργώντας όμως ως καλός ποιμένας εκτιμά την μετάνοια, δημιουργεί προσωπική σχέση με τον μετανοούντα και ταυτόχρονα τον βοηθά να κτίσει την προσωπική του σχέση με τον Θεό. Αυτή είναι η ουσιαστική σωτηρία, ανεξάρτητα τι θα γίνει μετά κατά την κοσμική διαδικασία για τη λύση του δράματος.

Όμως αυτό το θαυμαστό γεγονός δεν έγινε τυχαία και παρεπιπτόντως. Είναι καρπός μακρού και επίπονου αγώνα του αγίου να ζήσει κατά Θεόν και να γίνει έτσι δοχείο και εκφραστής του αγίου Πνεύματος.

Σήμερα, που ο ατομικός ευδαιμονισμός με τις γνωστές του συνέπειες:

* την καλλιέργεια της φιλαυτίας,

* την επικράτηση της απληστίας,

* την κυριαρχία της διαπλοκής και της αδιαφορίας για τον δοκιμαζόμενο πλησίον,
η Εκκλησία καλείται να φανερώσει δυναμικά την αλήθειά της. Να αντιτάξει στα φαινόμενα της εγωκεντρικής παρακμής τη δημιουργική δύναμη της αγάπης. Να τροφοδοτήσει τον πολιτισμό με τη σημασία που έχει η υπέρβαση του εγώ προς χάριν του εμείς.

Η Εκκλησία σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε ίσως, έχει χρέος να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για την τροφοδοσία του κοινωνικού γίγνεσθαι με ο,τι είναι δυνατόν να καλλιεργεί ήθος, νόημα ζωής και τρόπους να ξεπεράσουμε την ατομοκεντρική και αδιέξοδη πορεία του κοινωνικού μας βίου.

Στην αμηχανία του κόσμου για το πώς μπορεί η ζωή να είναι γεμάτη νόημα, και πώς μπορούν οι άνθρωποι να γνωρίζονται προσωπικά μεταξύ τους, συγκροτώντας πολιτισμό προσώπων και όχι ατομικοτήτων, έχει να παραθέσει το παράδειγμα των αγίων της.

Ας ευχηθούμε λοιπόν, η σημερινή μας προσωπική συνάντηση με τον πολιούχο της Ζακύνθου άγιο Διονύσιο, να αποτελέσει απαρχή για προσπάθεια να μετακινηθούμε από το εγώ στο εμείς. Και τούτο όχι μόνο για το καλό το δικό μας, αλλά και για το καλό των πλησίον μας και της χώρας μας.

[Από την Ομιλία στη θ. Λειτουργία της γιορτής]

* Δεν πρέπει να είμαστε ουτοπιστές πρώτα απ' όλα. Μην περιμένετε πάντοτε η ζωή να μην έχει προβλήματα και κρίσεις. Όπως ένα πρόσωπο ή μια οικογένεια, και η κοινωνία μας είναι φυσικό να έχει κρίσεις. Είμαστε λοιπόν σε μια κρίση. Όσοι έχουν διαβάσει Ιστορία έχουν δει πόσες κρίσεις έχουν συμβεί δια μέσου των αιώνων. Απλώς δεν πρέπει να μάς πιάσει πανικός, να είμαστε ψύχραιμοι, να δώσουμε σωστή ερμηνεία στα αίτια που δημιούργησαν αυτή την κρίση, να κάνουμε διορθωτικές κινήσεις και είμαι σίγουρος, ότι θα προχωρήσουμε καλά.

* Σε όλη τη ζωή, αν ψάξουμε, υπήρξαν Βατοπαίδια, υπάρχει και τώρα, και θα ξαναϋπάρξει πάλι. Το θέμα είναι, πώς ο άνθρωπος θα μάθει, όταν παρουσιάζονται αυτές οι κρίσεις, πού θα βρει τα αντισώματα να ξεπεράσει αυτές τις δυσκολίες και να προχωρήσει.

Το θέμα είναι, αν ψάξουμε στη ζωή μας, ο καθένας είναι ένα Βατοπαίδι. Κι εσείς κι εγώ.

[Δηλώσεις στα τοπικά Μ.Μ.Ε.]

Ζούμε σε δύσκολη όντως εποχή και την κάνουν ακόμη δυσκολότερη ο εγωισμός μας, τα πάθη που μας κυριεύουν και η αμαρτία. Όμως μπορούμε να βάλουμε μέσα στο φύραμα της κοινωνίας λίγη από την αγία ζύμη της Εκκλησίας μας, όπως μας την παρουσίασε με την αγία βιοτή του ο σήμερον εορταζόμενος Άγιος Διονύσιος, συγχωρώντας τον φονέα του αδελφού του.

[Από την πρόποση στο επίσημο γεύμα της γιορτής]

* Φωτογραφίες: Π.Κ. Στην 1η, κέντημα σε άμφια από το Μουσείο της Μονής Στροφάδων και Αγ. Διονυσίου. Στην 2η, ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος σε στιγμιότυπο από την επίσκεψη στη Ζάκυνθο.

Huub Oosterhuis: Ένας αξιοπρόσεκτος πνευματικός άνθρωπος της Ολλανδίας

[Η παρακάτω συνέντευξη του H. Oosterhuis προέρχεται από το Περιοδικό Plus Magazine 12 - 2003, σ. 14-19. Την ανακάλυψε και την μετέφρασε από τα Ολλανδικά μια καλή μου φίλη, η Μαρίνα Ιωσήφ, καλή μεταφράστρια κι ευαίσθητη ποιήτρια, κόρη της αξέχαστης δημοσιογράφου Μαρίας Ρεζάν.
Μού την έστειλε η Μαρίνα πριν από κάμποσο καιρό με το «ελεύθερο» να την χρησιμοποιήσω κατά το δοκούν. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι αξίζει να την παρουσιάσω από το Ιστολόγιό μας, ώστε να λάβουμε γνώση ενός αξιοπρόσεκτου πνευματικού ανθρώπου των Κάτω Χωρών.
Ο Hubertus Gerardus Josephus Henricus Oosterhuis γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1933 στο Άμστερνταμ και υπήρξε μέχρι το 1969 Ρωμαιοκαθολικός ιερέας. Πρόκειται για έναν καλό θεολόγο και ποιητή. Είναι συγγραφέας εξήντα και πλέον βιβλίων.

Ευαισθητοποιημένος δια βίου με τα κοινά, το 2006 κατέβηκε υποψήφιος με το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Πιστεύει ανέκαθεν, ότι μπορεί να συνδυασθεί η ιερατική ποιμαντική με τον πολιτικό ακτιβισμό.

Είναι πατέρας δυο πολύ γνωστών στην Ολλανδία μουσικών καλλιτεχνών: Της Trijntje Oosterhuis (γεν. 1973) και του Tjeerd Oosterhuis (γεν. 1971).

Για περισσότερα βιοεργογραφικά του Huub Oosterhuis, κάντε κλικ εδώ κι εδώ.]

Huub Oosterhuis

Καθώς ονειρεύομαι

Σαν ήμουνα παιδί, ήμουνα συχνά άρρωστος και μόνος. Το πιο δυνατό στον άνθρωπο είναι η ψυχή, η κλίση. Η εσωτερική δύναμη είναι η κλίση, στην ζωή του Χιούμπ Οουστερχάους. Ακόμα κι ο πρίγκιπας Κλάους, μπόρεσε να στηριχτεί σ’ αυτήν τις τελευταίες του ώρες.

Παλαιότερα ήμουνα συχνά άρρωστος. Θυμάμαι καλά, πως ήμουνα πέντε χρονών και είχα οστρακιά. Έπρεπε να είμαι ξαπλωμένος και μόνος έξι εβδομάδες σ’ ένα δωμάτιο. Στην μητέρα μου επιτρεπόταν τέσσερις φορές τη μέρα να μ’ επισκέπτεται. Σχεδόν, δεν περνούσε ο καιρός. Ήμουνα ένα παιδί που αγαπούσε την μελωδία κι έτσι τραγουδούσα λίγο και μπορούσα λίγο να διαβάζω, και κατά τα άλλα περίμενα ολόκληρα μεσημέρια. Μετά, ξαφνικά σκοτείνιασε, μια ελπίδα φανερωνόταν στην ατμόσφαιρα και ονειρευόμουνα ξαπλωμένος. Εγώ και η οικογένειά μου, κάναμε βόλτες με το ποδήλατο, κατά μήκος του ποταμού Άμστελ, όπου υπήρχαν πανέμορφα αγροτικά σπιτάκια με φανταστικούς κήπους. Έβαζα με το μυαλό μου ότι υπήρχε ένας διάδρομος από το σπίτι μας, ως ένα πανέμορφο κήπο. Είχα προσβληθεί από ένα μικρόβιο και δεν έπρεπε να με αγγίξουν, αλλά όλοι οι άνθρωποι σ’ εκείνον τον κήπο, θα με άγγιζαν. Θα ερχόταν όποιος μου άρεσε, θα ερχόταν ακόμα και ο μανάβης, με το κάρο του.
Η οστρακιά αρχίζει ορμητικά και ο πατέρας μου είχε τοποθετήσει ένα κουδουνάκι στην κρεβατοκάμαρά μου, για την περίπτωση που είχα πολλή ανάγκη την μητέρα μου. Τα πρώτα βράδια, θα είχα χτυπήσει γύρω στις τέσσερις φορές. «Μην παρακουδουνίζεις», έλεγε η μητέρα μου, «γιατί αν το κάνεις, δεν θα μπορώ να σε περιποιούμαι μέσα στη μέρα τόσο καλά». Κι έτσι, ξεκόλλησα το κουδουνάκι απ’ τον τοίχο. Ο πατέρας μου το ξανάφτιαξε, αλλά εγώ δεν το χτύπησα ποτέ ξανά. Ένοιωθα εγκαταλελειμμένος. Είναι φορές που από πολύ μικρή ηλικία, μαθαίνει κανείς πράγματα, που θα ήταν καλύτερα, να μην τα γνωρίζει. Υπήρξαν στιγμές στη ζωή μου, που σκέφτηκα «Το να είσαι μόνος, παραείναι εύκολο…».
Όταν τα παιδιά μου έφτασαν σ’ αυτήν την ηλικία, θέλανε να τα κρατάμε όλη μέρα αγκαλιά όταν αρρώσταιναν. Ο Τσιερτ δεν έφευγε από κοντά μου. Κάτι τέτοιες μέρες, έπρεπε να κάνω ακόμα και τα ψώνια. Έβλεπα τη μυτούλα του Τσιερτ κολλημένη στο παράθυρο και τότε ξαφνικά μου ήρθε ξανά στο νου μου εκείνο το κουδουνάκι. Την επόμενη μέρα μίλησα με την μητέρα μου. Μου είπε: «Ήσουνα τόσο δυνατό».
Σαν παιδί ήμουνα πολύ προσκολλημένος στον πατέρα μου. Τον χειμώνα του πολέμου, πηγαίναμε κάθε πρωί μαζί στην εκκλησία. Με το χέρι μου στην τσέπη του. Πριν να πέσω να κοιμηθώ, με σταύρωνε στο μέτωπο. Αυτό το έκανε, μέχρι το βράδυ που χειροτονήθηκα ιερέας. Μου είπε τότε: «Από ΄δω και μπρος, θα με σταυρώνεις εσύ». Και αυτό έκανε κάθε φορά που βλεπόμασταν. Το 1966 απεβίωσε. Κι εγώ έβαλα στο φέρετρό του έναν σταυρό στο μέτωπό του.
Μετά το θάνατό του, βρήκα όλα τα γράμματα που του είχα γράψει μετά τα δεκαοχτώ μου, που εισήλθα στο τάγμα των Ιησουϊτών. Συναντιόμασταν μόνο δυο φορές το χρόνο, σε μια Αίθουσα, γι’ αυτό αλληλογραφούσαμε. Πάντα με ρώταγε: «ποια βιβλία πρέπει να διαβάσω»; Στα δε βιβλία του έβρισκα σχόλια όπως «Να ρωτήσω τον Χιούμπ, σελίδα τριάντα οχτώ». Όταν το 1965 χειροτονήθηκα ιερέας της Εκκλησίας των Φοιτητών, καθόταν πάντα εκεί. Τον έψαχνα με τα μάτια μου και μετά κοιταζόμασταν στα μάτια.
Ήμουνα έξι χρονών, όταν ξέσπασε ο πόλεμος. Ο πατέρας μου έκανε τη θητεία του, δεν ξέραμε τι είχε απογίνει. Η μητέρα μου τότε είχε τέσσερα παιδιά, Αργότερα, κατά τη διάρκεια του πολέμου ήρθε και άλλη καταστροφή για την οικογένεια. Τρία παιδιά πέθαναν πάνω στη γέννα τους. Οι γονείς μου είχαν ασύμβατο ρέζους. Τα παιδιά είχαν αναιμία, πήραν αίμα απ’ τον πατέρα μου και μετά πέθαναν. Είδα τον πατέρα μου να κλαίει.
Μετά ήρθε η απελευθέρωση. Πακέτα τρόφιμα, έπεφταν απ’ τον ουρανό σαν να τα έστελνε κατ’ ευθείαν ο Κύριός μας, ο Αγαπητός. Χωρίς να το καταλάβω βρέθηκα στο Χάρλεμ, ανεβασμένος πάνω σ’ ένα καναδέζικο τανκ. Τέτοιο παιδί, εξαιρετικά παθιασμένος, μπορούσα να παρασυρθώ από κάτι: Οι γονείς μου έπρεπε να με ψάχνουν ταχτικά, ενώ εγώ βρισκόμουνα σε άλλη γειτονιά ή στην ταράτσα.
Στα δεκατέσσερά μου χρόνια, καθώς χτένιζα τα μαλλιά μου, έσπασα το λαιμό μου: Οι κλειδώσεις είχανε μολυνθεί απ’ την οστρακιά και τον υποσιτισμό του πολέμου. Τα πόδια μου είχαν παραλύσει και είχα προετοιμαστεί, πως δεν θα μπορούσα να ξαναπερπατήσω. Αντίθετα, ανάρρωσα. Θυμάμαι, ότι μετά απ’ αυτό πήγαμε διακοπές στο Βέικ αν Ζεει και ότι είχα έντονη την ανάγκη, να είμαι μόνος μου. Περπατούσα πολύ στην αμμουδιά. Ήμουνα χαρούμενος που ανάρρωσα, αλλά παράλληλα μου ήταν και λίγο ασυνήθιστο.
Το ότι ήθελα να γίνω και λίγο ιερέας, είχε ίσως να κάνει μ’ αυτό. Είχα σωθεί. Πίστευα πως κάτι έπρεπε να δώσω πίσω. Το χειρότερο που θα συνέβαινε, αν γινόμουνα ιερέας, ήταν ότι δεν θα αποκτούσα ποτέ παιδιά. Γι’ αυτό και το έβρισκα δύσκολο να διαλέξω, γιατί σκεφτόμουνα τα παιδιά που χάθηκαν στην οικογένειά μας. Το 1967 αποφάσισα ν’ απαρνηθώ την υποχρεωτική αγαμία του ιερέα, γιατί διαπίστωσα πως δεν ήταν αυτή η ζωή που ήθελα να ζήσω. Ήθελα μια συνηθισμένη ζωή. Είχα αποφασίσει νωρίτερα πως ήθελα μια οικογένεια και όχι έναν σύντροφο. Είμαι εξαιρετικά ευτυχισμένος με το γεγονός πως έχω δικά μου παιδιά, παρ’ όλο που ο γάμος μου δεν πήγε καλά. Έχουν σφραγίσει τη ζωή μου, το ότι μπορείς να τα φροντίζεις, το ότι αυτό πέτυχε, το ότι σ’ έχουν ανάγκη, σ’ αγαπάνε, το ότι θα υπάρχουν πάντα.

Τώρα αναγνωρίζω τον εαυτό μου στο παθιασμένο παιδί του τότε. Το ότι αφήνεις να παρασυρθείς από κάτι. Όταν τις Κυριακές πρέπει να κάνω το κήρυγμα, ή όταν πρέπει κάποιον να θάψω, επωφελούμαι απ’ αυτήν την κλίση. Τότε αφήνω τα πράγματα όπως είναι και συνεχίζω μέχρις ότου γίνονται καλά. Τα παιδιά μου έχουν κι αυτά κλίση, στη Μουσική: Τρέιντγε και Τσιερτ. Τους φώναξα κάποτε: «Ριχτείτε σ’ αυτό». Από πολύ νωρίς κατάλαβα ότι έπρεπε να τους αφήσω να πάρουν τον δρόμο τους με την ερημιά που είχαν μέσα τους. Κάποτε έγραψα ένα ποίημα για τον Τσιέρτ:

Θα μπορούσα επίσης
Χωρίς εσένα
Να ζήσω ευτυχισμένος
Αλλά όχι τώρα πια.

Έχω μια σύντροφο. Δεν μιλάω εύκολα για την αγάπη. Αυτό που έχω να πω, το λέω καλύτερα μ’ ένα ποίημα. Το ν’ αγαπάς, το βρίσκω πολύ ανήσυχο. Έχει να κάνει με τα χρόνια μου της Αγαμίας. Η φιλία είναι πιο ήρεμη. Όλα υπάρχουν στη ζωή, τα ορμητικά, οι απογοητεύσεις.
Είμαι ένας φανατικός ουτοπιστής. Τι άλλο μας απομένει; Πολλά όνειρα έχουν πραγματοποιηθεί. Θέλαμε να πετάξουμε: Τώρα, πετάμε. Πιστεύω πως το απίθανο είναι πιθανό. Πιστεύω πως η Ειρήνη είναι πιθανή, πρέπει να το πιστεύουμε. Δεν είμαι καθόλου απαισιόδοξος, αλλά έχω μάθει καλά να ζυγίζω καταστάσεις που δεν θάχουν καλή εξέλιξη. Η φαντασία μου κεντρίζεται εύκολα. Τώρα σχεδιάζω ένα βιβλίο για Αγγέλους που να εικονογραφηθεί από έναν εικαστικό καλλιτέχνη. Αυτή η επινόηση διαρκεί όλη την ημέρα. Έτσι, έχω έναν Άγγελο στο σπίτι, που κλέβει τα ρολόγια μου. Αυτό μου συμβαίνει όταν οδηγώ ή πριν πέσω να κοιμηθώ, κάνω τέτοια σχέδια. Όταν ήμουνα παιδί, είχα τη μεγαλύτερη δυσκολία να διαχωρίζω την αλήθεια απ’ το παραμύθι. Είναι επίσης πολύ δύσκολο, να ζεις με την Αλήθεια. Γι’ αυτό ψάχνεις την κατάλληλη χρεία για να την πεις και διαρρυθμίζεις τη φαντασία σου.
Έχω περάσει από πολύ δύσκολες καταστάσεις. Ευτυχώς αυτό δε σήμανε για μένα ότι βυθίστηκα στο μίσος. Υπήρξαν χρόνια που δεν ήξερα πώς θα τέλειωναν. Το ότι τα πράγματα έγιναν καλά, είναι η ευτυχία μου. Είμαι ανήσυχα ευτυχής. Πάντα υπάρχει κάτι, αλλά είμαι ευτυχής.

Στο μέλλον: Σε λίγο ελπίζω να γίνω νεότερος απ’ ό,τι τώρα. Ίσως τότε, να έχω λιγότερες έγνοιες και ν’ αποκτήσω μια δεύτερη αθωότητα.
Έχω στο σώμα μου μερικά πράγματα για τα οποία γνωρίζω, πως δεν προοδεύουν: Αρχίζω να κουφαίνομαι κι όταν λειτουργώ κουράζομαι, εξαντλούμαι πολύ περισσότερο απ’ ό,τι πέντε χρόνια πριν. Το να γίνεις 70 είναι πολύ κουραστική υπόθεση. Οι σκέψεις ότι αρχίζει η τελευταία περίοδος. Χάνεις πολλούς ανθρώπους.
Δεν μπορώ να ξεκαθαρίσω το πού βρίσκεται η δουλειά μου. Καμιά φορά σκέφτομαι: «Βρίσκομαι στην μέση», άλλες πάλι φορές σκέφτομαι: «Αυτό, το έχω ήδη εκεί, μόνο πρέπει να του δώσω μια πιο καθαρή φόρμα». Με ξαφνιάζει, καθώς τραγουδάω ένα τραγούδι μου, κι αμέσως νοιώθω: υπήρχε ακόμα ένας στίχος που έγραψα το 1974. Τότε δεν ήμουνα ικανοποιημένος με το στίχο αλλά παρ’ όλα αυτά, ο στίχος αυτός ήταν καλύτερος. Συχνά βάζω στόχο να τελειώσω με όλα τα επόμενα 5 χρόνια και έτσι, όταν φτάσω στα 75, να ξανακοιτάξω απ’ την αρχή τι θα προκύψει. Ίσως τότε να γράψω παιδικά βιβλία ή τελείως διαφορετικά ποιήματα.
Το να είναι κανείς αμέριμνος, το συσχετίζω περισσότερο με τη φύση. Πριν πολλά χρόνια ανακάλυψα ένα μέρος στη νότια Γαλλία: μια ακρογιαλιά, με ήρεμη αμμουδιά, ένα ξύλινο μαγαζάκι, που μπορεί κανείς να φάει ψάρι. Ξανά και ξανά εκπλήσσομαι, με το πόσο όμορφη βρίσκω την καμπύλη αυτής της βουνοπλαγιάς, γνωρίζω όλες τις αποχρώσεις του φωτός. Και ξεπλένονται άσπρες πετρίτσες στην αμμουδιά. Μαζεύω μονάχα τις ακηλίδωτες: αυτές βρίσκονται σπίτι μου σε γυάλινα βαζάκια, πάνω στη βιβλιοθήκη. Σ’ αυτό το σημείο της γης θα ΄θελα να βρίσκομαι ως το πικρό τέλος.
Τα γηρατειά κάνουν τον άνθρωπο λιγότερο φανατικό. Όταν στην εκκλησία πρέπει να προσευχηθώ δυνατά κι αυτό είναι πια ο κλάδος μου, γίνομαι πιο προσεχτικός με τα λόγια μου: «Εσύ που ζεις, αν ζεις και που μόλις μπορούμε να το κατανοήσουμε», προσπαθώ την αμφιβολία που έχουν οι άνθρωποι, παρ’ όλο που δεν ξεγράφουν το Θεό, ν’ αρθρώσω. Σε κηδείες, μπορείς να αδικήσεις τους ανθρώπους, εάν αποσιωπήσεις την λύπη και τον πόνο.
Απήγγειλα στον πρίγκιπα Κλάους έναν ψαλμό (κατά την τελευταία φάση της αρρώστιας του) που αρχίζει με τις λέξεις:

«Σώσε με
το νερό έχει
ανέβει στο στήθος μου».

Τέτοιες εικόνες, τότε είπε αυτός: «Γενηθήτω». Έχω γράψει ένα ποίημα για τον συναρπαστικό λόγο των τριών γιων του, που με τη βροχή κρατούσαν φρουρά δίπλα στο φέρετρο. Μπορείτε να καταλάβετε πώς αισθάνθηκαν.
Δεν φοβάμαι να πεθάνω. Θα το έβρισκα λυπηρό, εάν χάνονταν χρόνια απ’ τη ζωή μου, μέσα στον πόνο. Στα 45 μου, έπαθα ένα πάρα πολύ σοβαρό αυτοκινητιστικό ατύχημα. Σύρθηκα για να βγω απ’ το σαράβαλο. Αυτή ήταν μια στιγμή που πίστεψα, ότι όλα είχαν τελειώσει. Δεν είχα άγχος, είχα θυμό. Ίσως αυτό να μ’ έσωσε, δηλαδή, το ότι δεν ήθελα να πεθάνω.
Παλεύω με το μυαλό μου, όταν μιλώ για το επέκεινα. Σχεδόν δεν είναι ευπρεπές, σ’ έναν κόσμο, όπου σύμφωνα με συθέμελες μουσουλμανικές φαντασιώσεις, αποκτά 70 παρθένες στον ουρανό. Δεν μπορώ παρά να ελπίζω, ότι ο Θεός της Βίβλου, έχει τον τελευταίο λόγο και θα είμαστε καλά. Το ελπίζω, το ελπίζω.