Οφείλουμε να εντάξουμε το παρελθόν στο παρόν

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ Ν. ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ - Συγγραφέας, Διευθυντής περιοδικού ΙΣΤΟΡΙΑ

[Από τη νέα συλλεκτική έκδοση ΖΑΚΥΝΘΟΣ Ωραία και μόνη... , σσ. 76-78] 

Ο πολιτισμός, εκτός από τον τυπικό ορισμό ως συνόλου των πνευματικών και των υλικών επιτευγμάτων του ανθρώπου, συνδέεται αμφίδρομα με όλες τις εκδηλώσεις της ζωής μας, από τις πιο απλές και ευτελείς έως τις πιο σύνθετες και υψηλόφρονες.

Η περίοδος κρίσης που διανύουμε τον τελευταίο καιρό ενθαρρύνει την παραγωγή πολιτισμού, γιατί κάθε κρίση δημιουργεί και την πρόκληση τρόπων επίλυσής της. Η Τέχνη συχνά προπορεύεται της Επιστήμης. Εξάλλου, όπως είπε ο Ηράκλειτος, «Πόλεμος πάντων πατήρ». Η ελπίδα και η ωμή αλήθεια δεν συγκρούονται μεταξύ τους. Η ωμή αλήθεια ενεργοποιεί μηχανισμούς κοινωνικής γυμναστικής που αρχικά γεννούν την ελπίδα και στη συνέχεια, με τις κατάλληλες ενέργειες, οδηγούν στην επίλυση των προβλημάτων. Άρα και στην παρηγοριά.

Ο πολιτισμός υπάρχει παντού. Και πάντα. Πιο ναρκισσιστικός σε περιόδους κανονικότητας και βεβαιότητας, πιο ώριμος σε περιόδους κρίσης και αβεβαιότητας. Στην πρώτη περίπτωση οι άνθρωποι αυτοθαυμάζονται και ζητούν από τον πολιτισμό τους να τους ανταποδώσει την εικόνα που θέλουν να έχουν για τον εαυτό τους. Αντανακλάται τότε, μέσα στα έργα τέχνης, η εξιδανικευμένη και γαλήνια εικόνα μιας κοινωνίας που τα μέλη της δεν θα ήθελαν να δουν να αλλάζει. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η τέχνη είναι συμφιλιωμένη με την κοινωνία της, τη συνθέτει. Όμως οι εικόνες είναι φαντασιώσεις και διαλύονται στο χρόνο, που παίρνει μαζί του και την κοινωνία και την τέχνη που τις παρήγαγε.

Κάθε γενιά αξιολογεί περισσότερο τους προηγούμενους και τους άλλους πολιτισμούς παρά τον δικό της. Ειλικρινά, έχω βαρεθεί να ακούω για την πλούσια πολιτισμική παράδοση της Ζακύνθου και για τη σημερινή της κατάντια, για την οποία άλλωστε, ποιοί ευθύνονται, σε ποιους πρέπει να αποδοθούν ευθύνες; Κάποιοι αμετανόητοι ρομαντικοί μιλούν για τον πολιτισμό της προσεισμικής Ζακύνθου, αλλά αναφέρονται σε μια πολιτισμική εικόνα, αρκετά συναισθηματική ή εξιδανικευμένη, και πολύ μακριά πάντως από την πραγματικότητα της εποχής.

Αν ξεφυλλίσει κανείς με προσοχή τον τοπικό Τύπο από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι την καταστροφή του 1953, θα διαπιστώσει ότι το ερώτημα περί παραγωγής πολιτισμού, ήταν μονίμως επαναλαμβανόμενο από γενιά σε γενιά. Όλων η ματιά ήταν μονίμως στραμμένη προς τα πίσω, όλων η αίσθηση ήταν ότι ο πολιτισμός που παρήγε η σύγχρονη κοινωνία δεν ήταν ανάλογος των παρελθόντων. Οφείλουμε να εντάξουμε το παρελθόν στο παρόν. Ο πολιτισμός δεν παύει ποτέ να παράγεται, εκτός από την περίπτωση που μια κοινωνία θα φανεί ανεπαρκής, όταν αρνηθεί στον εαυτό της τη δυνατότητα αναστοχασμού, εμμένοντας στον ναρκισσισμό της.

Στο ερώτημα που τίθεται για το τι πολιτισμό παράγει σήμερα η Ζάκυνθος, οφείλω να επισημάνω ότι ακμάζουν όλα τα είδη της εντοπίου λογιοσύνης. Υπάρχουν πολλοί και άξιοι εκπρόσωποι παντού, ενώ, ειδικότερα στην ποίηση, παρατηρείται και «υπερπληθυσμός».

Στην ζωγραφική σημειώνεται μια σχετικά καλή έως ενδιαφέρουσα κινητικότητα, με διακριτή όμως την απουσία ενός μόνιμου χώρου τέχνης, ενώ η μουσική καλύπτεται από ποικιλία εκδηλώσεων. Η κατασκευή στο κέντρο της πόλης του νέου δημοτικού θεάτρου, είναι βέβαιο ότι θα δώσει άλλη πνοή στα πολιτιστικά πράγματα.

Στον εκδοτικό χώρο υπάρχει έντονος προβληματισμός λόγω των μικρών πωλήσεων των συχνά ενδιαφερόντων τίτλων που εκδίδονται, ενώ η απουσία κάποιου εντύπου εμποδίζει την ενίσχυση συχνά ευφρόσυνων προσπαθειών. Λείπει το βήμα από το οποίο θα αναδειχθούν οι νέοι δημιουργοί• τα μακρόβια Επτανησιακά Φύλλα, ως φαίνεται, κλείνουν τον κύκλο της σημαντικότατης για τα νεοελληνικά γράμματα προσφοράς τους. Δεν συμπεριλαμβάνω τα τύπου λάιφ στάιλ έντυπα που γνωρίζουν ημέρες δόξης εφόσον ανήκουν στα desiderata ενός καθόλα «προβληματισμένου πολιτιστικά κοινού», που γεμίζει τις θερινές «συναυλίες» περιοδευόντων αοιδών ή τους θαμώνες των εξελιγμένων…. «καφωδείων». Ίσως όμως και για το τελευταίο να είμαι ολίγον άδικος, και να αποτελεί δείγμα του πολιτισμού των ημερών.

Αυτό που χρειάζεται η Ζάκυνθος είναι ωριμότητα στη διαχείριση του πολιτιστικού της πλούτου, τόσο του παρελθόντος όσο, και περισσότερο, του παρόντος. Απαιτείται πλέον η γνωριμία του ευρύτερου κοινού με τη σύγχρονη πολιτισμική της ταυτότητα.