© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΕΝΘΕΤΑ. Ό,τι νεότερο εδώ!

Τετάρτη 18 Απριλίου 2018

Νέο δίτομο πόνημα του Διονύση Ν. Μουσμούτη: "ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ"


Τόμος A΄, σελ.: 426, Τόμος Β΄ σελ.: 576

Η ιστορία του θεάτρου της Ζακύνθου, με πολλές άγνωστες πληροφορίες για το θέατρο της Επτανήσου, όλον τον 19ο αιώνα, από το 1801 έως το 1900, μέσα από άγνωστες πηγές, ανέκδοτα ιταλικά αρχεία, ιταλικό Τύπο, ανέκδοτα έγγραφα από το αρχειοφυλακείο Ζακύνθου, ανέκδοτη αλληλογραφία, αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Ζακύνθου, κ. ά.

H θεατρική ζωή του Teatro dei Filopatrii, Teatro dei Parnassiani,  του θεάτρου «Απόλλων» και του θεάτρου «Φώσκολος». Κάθε χρονιά παρουσιάζεται σχολαστικά, με αναλυτικά σχόλια για τις παραστάσεις των μελοδραμάτων (διανομές –κριτικές). Εκτός του λυρικού θεάτρου παρουσιάζεται επίσης η παρουσία του θεάτρου πρόζας με αναλυτικές πληροφορίες για όλους τους θιάσους.

 Όλα αυτά συνοδεύονται από άγνωστη εικονογράφηση της εποχής (απεικονίσεις και φωτογραφίες καλλιτεχνών, αδημοσίευτα αρχιτεκτονικά σχέδια του θεάτρου «Φώσκολος» από τον Τσίλλερ, φωτογραφίες της Ζακύνθου καθώς και άλλο σπάνιο συνοδευτικό υλικό, πάνω από 400 φωτογραφίες).

Γραμμένο με τις μεθοδολογικές επιλογές και προδιαγραφές της θεατρικής ιστοριογραφίας δεν περιορίζεται αποκλειστικά στο παραστασιολόγιο και την τεκμηρίωσή του, αλλά αναλύει και κομβικά έργα του δραματολογίου, τις παραστάσεις του ερασιτεχνικού θεάτρου, ακόμα και θεάματα του λαϊκού θεάτρου, ώστε να θέτει νέα standards τόσο στην ιστοριογραφία του επτανησιακού θεάτρου όσο και στο ιστορικό της διάδοσης και καλλιέργειας της ιταλικής όπερας στα ελληνικά αστικά ελληνικά κέντρα· πέραν τούτου όμως είναι ακόμα και ένα κεφάλαιο της ιστορίας της ιταλικής όπερας στη διάδοση και καλλιέργειά της σε όλη την Ευρώπη, ακόμα και στις πολιτισμικές περιφέρειες στα νοτιοανατολικά της Γηραιάς Ηπείρου.

Η παραστασιογραφία περιλαμβάνει το επαγγελματικό και ερασιτεχνικό θέατρο, δίνει πληροφορίες για το μελόδραμα και το θέατρο πρόζας, για θεατρικά κτήρια και σχήματα, την οργάνωση των θιάσων και παραστάσεων, τη νομοθεσία και τους θεατρικούς κανονισμούς, τις εργολαβίες του impresario, για τη μουσική ζωή και τα μπαλέτα, αλλά και για λαϊκά και δημοφιλή θεάματα όπως παλαιστές, μάγους, μαριονέτες, ταχυδακτυλουργούς, ιπποδρόμια, tombola, τον πρώιμο κινηματογράφο, πανοράματα κτλ., ακόμα και για παραστάσεις σχολικού θεάτρου.

Πρόκειται για μοναδικό έργο που ανάλογό του δεν έχει παρουσιαστεί στην ελληνική βιβλιογραφία.

Τηλ.: 26950 41447, 26950 44505 FAX: 26950 24276 E-mail: plessasp@otenet.gr
Web site: http://www.plessasbook.gr/


ΕΙΣΑΓΩΓΗ 
Βάλτερ Πούχνερ
Oμότιμος καθηγητής Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών


Ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης έχει δημοσιεύσει πολλά έργα και μελετήματα για το ζακυνθινό, το επτανησιακό και γενικά το νεοελληνικό θέατρο, (τα έχω παρουσιάσει κατά καιρούς στην Παράβασιν, το επιστημονικό περιοδικό του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του  Πανεπιστημίου Αθηνών: 4 (2002) σσ. 460 εξ., 5 (2004) σσ. 538-541, 8 (2008) σσ. 590 εξ., 592 εξ., 9 (2009) σ. 757, 10 (2010) 456εξ., 470 εξ.,) με χαρακτηριστικό γνώρισμα πάντα την αποθέωση της λεπτομέρειας· αλλά αυτή τη φορά ξεπερνάει κάθε προηγούμενο σε εξωνυχιστική λεπτολογία, αναλυτική συγκέντρωση στοιχείων και ποιότητα τεκμηρίωσης που χαρακτηρίζει τον ευσυνείδητο ιστορικό του θεάτρου και της λογοτεχνίας, και τούτο γιατί πρόκειται για μια παραστασιογραφία του fior di Levante κατά τον θεατρόφιλο αστικό 19o αιώνα. Το σχέδιο μοιάζει παλαιό, γιατί ήδη πριν από 15 χρόνια έχει παρουσιάσει τη συνέχεια του εγχειρήματος (Το θέατρο στην πόλη της Ζακύνθου 1860-1953, τόμ. Β΄, 1901-1915, Αθήνα 1999), οπότε φαίνεται πως έπεται και συνέχεια, αλλά με την ουσιαστική διεύρυνση του ορίζοντα των πηγών, που στηρίζονται τώρα κυρίως σε ιταλικές εφημερίδες και περιοδικό Τύπο, αλλά και ελληνικές, γαλλικές και γερμανικές, καθώς και σε περιηγητικά κείμενα, σε επίσημα έγγραφα και αλληλογραφία, σε συμβόλαια και θεατρικούς κανονισμούς, πέρα από την ώς τώρα γνωστή ντόπια ζακυνθινή βιβλιογραφία, επέτυχε μια αξιοσημείωτη πυκνότητα των θεατρικών ειδήσεων, η οποία δεν επέφερε μόνο έναν πολλαπλασιασμό των τεκμηριώσιμων θεατρικών παραστάσεων, κυρίως του μουσικού θεάτρου, μαζί με συντελεστές, απήχηση, αντιδράσεις και κριτικές, αλλά εμπλουτίζει αποφασιστικά και την όλη εικόνα της θεατρικής δραστηριότητας και ζωής στη Ζάκυνθο, σε τέτοιο βαθμό που στη διερεύνηση της τοπικής θεατρικής ιστορίας, το μικρό νησί του Σολωμού και του Κάλβου αναδεικνύεται ως εφάμιλλος τόπος καλλιέργειας της τέχνης του Διονύσου και την ιταλικής όπερας όχι μόνο με άλλα ελληνικά αστικά κέντρα σαν την Ερμούπολη και την Πάτρα αλλά και με συγκρίσιμες πόλεις της απέναντι Ιταλίας, ενώ η ίδια η Κέρκυρα και η Κεφαλονιά έχουν να διανύσουν ακόμα μια σημαντική διάσταση διερεύνησης των πηγών, για να δείξουν έναν παρόμοιο πλούτο τεκμηρίωσης της παραστασιογραφίας τους. 

Μιλάω για την διερεύνηση του καλλιτεχνικού ρεπορτάζ στις ιταλικές εφημερίδες και στα έντυπα του ημερήσιου και περιοδικού ιταλικού Τύπου, που κάλυπτε συστηματικά και τα Επτάνησα και όπου, - σύμφωνα με το γεγονός πως τα Επτάνησα καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, αλλά ιδίως πριν από την Ένωση άνηκαν παρά την αγγλική διοίκηση καλλιτεχνικά σχεδόν αποκλειστικά στη σφαίρα επιρροής της ιταλικής κουλτούρας, όσον αφορά τουλάχιστον τη θεατική ζωή, - αναμένεται χωρίς άλλο, εφημερίδες σαν Gazzetta dei Teatri, Cosmorama Pittorico, Il Mondo Artistico, Rivista Teatrale Melodrammatica, Teatro Illustrato, Il Pirata, L’Italia Musicale, La Fama, L’Arpa, Asmodeo κτλ. και περιοδικά σαν το Teatri, Arti e Letteratura κι άλλα, να είναι γεμάτα από θεατρικές ειδήσεις για την Κεφαλονιά και ιδίως για την Κέρκυρα, στο βαθμό που, για το μουσικό θέατρο τουλάχιστον, απασχολούνταν σχεδόν αποκλειστικά Ιταλοί τραγουδιστές, διευθυντές ορχήστρας, σκηνογράφοι, λιμπρετίστες κτλ., οι οποίοι στρατολογούνταν πριν από κάθε σαιζόν στα μεγάλα ιταλικά πρακτορεία της όπερας, τα οποία τροφοδοτούσαν με το μουσικό θέαμα μια ευρύτατη γεωγραφική περιοχή από τα Βαλκάνια και τις παρευξείνιες χώρες έως την Ανατολική Μεσόγειο και τη  Μέση Ανατολή.

Αυτό σημαίνει πως η ιστορία του επτανησιακού θεάτρου πρέπει στο μέλλον να ξαναγραφεί, όπως άλλωστε και η ιστορία της όπερας στον ελληνόφωνο χώρο. Αποδεικνύεται τώρα το μέγεθος της επισφαλούς ερμηνείας των πραγμάτων από τον Γιάννη Σιδέρη, αμφισβητώντας την ύπαρξη μιας ξεχωριστής οντότητας «Επτανησιακό Θέατρο» και επιμένοντας σ' ένα αθηνοκεντρικό μοντέλο της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου, πράγμα που οδήγησε τον Διονύσιο Ρώμα στην πρώτη σφαιρική αποτίμηση της ιστορίας του επτανησιακού θεάτρου το 1961, όπως και το μέγεθος της παράλειψης των ιστορικών του νεοελληνικού θεάτρου, από μια στενή εθνική και γλωσσική αντίληψη, να μην συμπεριλάβουν το ιταλικό μελόδραμα συστηματικά στις αναζητήσεις τους. Η ανά χείρας μονογραφία, που δεν περιορίζεται αποκλειστικά στο παραστασιολόγιο και την τεκμηρίωσή του, αλλά αναλύει και μερικά κομβικά έργα του δραματολογίου, τις παραστάσεις του ερασιτεχνικού θεάτρου, ακόμα και θεάματα του λαϊκού θεάτρου, θέτει νέα standards τόσο στην ιστοριογραφία του επτανησιακού  θεάτρου όσο και στο ιστορικό της διάδοσης και καλλιέργειας της ιταλικής όπερας στα ελληνικά αστικά ελληνικά κέντρα· πέραν τούτου όμως είναι ακόμα και ένα κεφάλαιο της ιστορίας της ιταλικής όπερας στη διάδοση και καλλιέργειά της σε όλη την Ευρώπη, ακόμα και στις πολιτισμικές περιφέρειες στα νοτιοανατολικά της Γηραιάς Ηπείρου.

Ο όγκος των πληροφοριών που υπάρχει ανεκμετάλλευτος στις ιταλικές εφημερίδες του 19ου αιώνα πείθει, πως οι ώς τώρα ιστορικές εργασίες για το θέατρο στη Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά και την Κέρκυρα αποτελούν πρώτες συνθέσεις, επιδεκτικές σημαντικών διευρύνσεων και προσθηκών. Αυτό ισχύει βέβαια κυρίως για την ιταλική όπερα, της οποίας η διερεύνηση στον ελληνόφωνο χώρο δέχτηκε σημαντικές ωθήσεις από τη Θεατρολογία και από τη Μουσικολογία.

Το μεγαλόπνοο και φιλόπονο έργο του Δ. Ν. Μουσμούτη ωστόσο δεν περιορίζεται σε μια μουσικολογική σκοπιά, και ας παραθέτει και στοιχεία από το ιστορικό της Φιλαρμονικής και αναφέρει και συναυλίες και ρεσιτάλ, αλλά είναι γραμμένο με τις μεθοδολογικές επιλογές και προδιαγραφές της θεατρικής ιστοριογραφίας. Δίνει εισαγωγικά και μια εικόνα για έργα και παραστάσεις πριν το 1800. Κατατάσσει την παρουσίαση του υλικού κατά χρονολογίες, με σύντομες παρεκβάσεις εκεί που χρειάζεται (για δραματικά έργα, κοινωνικά γεγονότα, επισκέψεις προσωπικοτήτων και θιάσων κτλ.)· η παραστασιογραφία περιλαμβάνει το επαγγελματικό και ερασιτεχνικό θέατρο, δίνει πληροφορίες για το μελόδραμα και το θέατρο πρόζας, για θεατρικά κτήρια και σχήματα, την οργάνωση των θιάσων και παραστάσεων, τη νομοθεσία και τους θεατρικούς κανονισμούς, τις εργολαβίες του impresario, για τη μουσική ζωή και τα μπαλέτα, αλλά και για λαϊκά και δημοφιλή θεάματα όπως παλαιστές, μάγους, μαριονέτες, ταχυδακτυλουργούς, ιπποδρόμια, tombola, τον πρώιμο κινηματογράφο, πανοράματα κτλ., ακόμα και για παραστάσεις σχολικού θεάτρου. Τα ιταλικά και άλλα ξενόγλωσσα αποσπάσματα από ανταποκρίσεις του ξένου Τύπου μεταφράζονται σχεδόν όλα στα ελληνικά· αποδεικνύεται μεθοδολογικά αναγκαία η έρευνα της θεατρικής ιστοριογραφίας για το νεοελληνικό θέατρο να μην περιοριστεί μόνο στην ελληνόφωνο Τύπο. Οι 2244 υποσημειώσεις μαρτυρούν για την εξαιρετική ποιότητα της τεκμηρίωσης και τον τεράστιο όγκο πληροφοριών που περιέχει το βιβλίο.

Με τη μονογραφία του Διονύση Ν. Μουσμούτη δεν κλείνει μόνο άλλο ένα κενό στη χαρτογράφηση της θεατρικής δραστηριότητας στην ελληνική «επαρχία», η οποία, απ’ ό,τι φαίνεται, χρειάζεται συνεχή συμπλήρωση με νέα στοιχεία και δεδομένα, αλλά επιβεβαιώνεται και η διάγωνση, πως κατά το 19ο αιώνα η «επαρχία» και η διασπορά είναι πιο σημαντική από το υποτιθέμενο κέντρο των εξελίξεων, την Αθήνα. 

Πέραν τούτου η μονογραφία του  Μουσμούτη αποτελεί και την αρχή μιας νέας παραστασιογραφίας του επτανησιακού θεάτρου, το οποίο δεν χρειάζεται πια να αποδείξει την ιδιοπροσωπία του αλλά πρέπει να εμπλουτιστεί με νέα δεδομένα και ένα πιο βάσιμο παραστασιολόγιο. Και κάτι άλλο: οι «παίκτες» της δραστηριότητας του μελοδράματος στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, της νότιας Ρωσίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Μέσης Ανατολής είναι εν πολλοίς οι ίδιοι: π. χ. ο Gaetano Mele (συχνά και ως Meli) πέρασε από τη Ζάκυνθο στην Αθήνα και από εκεί ως θεατρώνης στην Κωνσταντινούπολη, όπου πήρε επίσης άδεια ανέγερσης νέου θεάτρου· το ιταλικό μελόδραμα και οι συντελεστές του δείχνουν ακριβώς την ίδια τεράστια κινητικότητα όπως τα ελληνικά μπουλούκια στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Και για ακριβώς το ζήτημα αυτό ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης προσφέρει ένα πολυτιμότατο εργαλείο: στο τέλος του τόμου, εκτός από τη βιβλιογραφία και τον κατάλογο των εφημερίδων που χρησιμοποιήθηκαν, παραθέτει και ένα είδος λεξικού σχεδόν 300 Ιταλών τραγουδιστών, που είχαν εμφανιστεί στη Ζάκυνθο, παραθέτει όμως και πολύτιμα στοιχεία για την υπόλοιπη δραστηριότητά τους στον ελληνόφωνο χώρο, την Ιταλία και αλλού, όσα προκύπτουν από τη μελέτη του ιταλικού Τύπου. Το ίδιο ισχύει για τους μαέστρους και διευθυντές ορχήστρας, εργολάβους και impresarii· επίσης προσφέρει έναν κατάλογο των παραστάσεων όπερας κατά έργο και συνθέτη (με τις χρονολογίες) καθώς και ένα χρονολόγιο των παραστάσεων του μουσικού θεάτρου, ώστε να μπορεί κανείς εύκολα και εύληπτα να παρακολουθήσει την σταδιακή υποχώρηση του ιταλικού μελοδράματος εις όφελος της γαλλικής και ελληνικής όπερας από το 1850 και πέρα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Οι πιο αναγνώστες μας Αναγνώστες

Related Posts with Thumbnails