Ποίηση σε καιρό Λοιμού, 1: ΜΥΡΤΙΔΟΣ ΑΝΑΠΛΑΣΙΣ

Ποίηση π. Παναγιώτη Καποδίστρια

ΜΥΡΤΙΔΟΣ ΑΝΑΠΛΑΣΙΣ

Χωράφι ψυχών η Αθήνα και προσώπων 
λιωμένων οικτρά

απ' το καύμα του λοιμού 

τις οιμωγές του φόβου.

Στις φλέβες ιός- 

ο γιος κ' η θυγατέρα θάμνοι στον γκρεμό. 

Αν τόσο σε πονάει το φως, ξεδόντιασέ το.

Συνεγείρεται όχλος βεβαιοτήτων 

και μας τρομάζει. 

Όσο κι αν ξοδεύτηκες ο κόσμος δεν άλλαξε.

Άπλωνες πρωί

τις νύχτες προς τον ήλιο ν' αεριστούνε 

ώσπου τα όνειρά σου αλληλοσκοτώθηκαν. 

Λάλει εκ νέου

σιωπηλότατη Μύρτις 

παραμυθάκια.

Μαζί σου πολεμάμε του λυγμού τους ελιγμούς.

(10-16.3.2020)

ερμηνευτικά στοιχεία

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΜΥΡΤΙΣ

Μύρτις είναι το όνομα που δόθηκε από τους αρχαιολόγους στην εντεκάχρονη κοπέλα από την αρχαία Αθήνα, τα σκελετικά υπολείμματα της οποίας ανακαλύφθηκαν σε μαζικό τάφο στον Κεραμεικό, την περίοδο 1994–95, κοντά στον σταθμό του μετρό. Το όνομα επιλέχθηκε τυχαία, ως μια από τις κοινές γυναικείες ονομασίες της εποχής. Η ανάλυση των οστών της Μύρτιδος κατέδειξε πως αυτή και άλλα δύο άτομα, των οποίων οι σκελετοί ανασκάφτηκαν από τον μαζικό τάφο, πέθαναν προσβεβλημένοι από τυφοειδή πυρετό κατά τον ιδιαίτερα καταστροφικό και πολύνεκρο λοιμό των Αθηνών το 430 π.Χ.

Τα ανθρώπινα σκελετικά υπολείμματα από την κλασική Ελλάδα είναι σχετικά σπάνια, καθώς οι περισσότερες ταφές της εποχής γινόταν μετά από την καύση του σώματος των νεκρών. Η Μύρτις, ήταν το πρώτο άτομο, η μορφή του οποίου έγινε δυνατό να αναπαρασταθεί μετά από ανάλυση των οστών της.

Το κρανίο της ήταν σε ασυνήθιστα καλή κατάσταση, όπως και τα δόντια της, και οι Έλληνες ειδικοί που ανέλαβαν την επανασύσταση της όψεως της κοπέλας προχώρησαν στο εγχείρημα σε συνεργασία με Σουηδούς συναδέλφους τους για τον προσδιορισμό των χαρακτηρισμών του προσώπου. Χρησιμοποιήθηκε ειδικός ιατρικός σαρωτής ώστε να αποκτηθούν υψηλής ανάλυσης δεδομένα του κρανίου, και κατόπιν δημιουργήθηκε αντίγραφο του κρανίου το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως η βάση για την περαιτέρω επεξεργασία της κεφαλής και προσδιορισμού των φυσικών χαρακτηριστικών και των μυών. Οι λεπτομέρειες των ιστών του προσώπου υπολογίστηκαν βάσει των μέσων τιμών για ηλικία, γένος και φυλή και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά προέκυψαν από τα δεδομένα της κρανιακής ανάλυσης του προσώπου.

Στην Μύρτιδα επιλέχθηκε να δοθούν καστανά μάτια και μαλλιά, όμως το πραγματικό χρώμα των οφθαλμών και των τριχών μπορεί να διευκρινιστεί μόνο μέσω ανάλυσης DNA. Ο τρόπος χτενίσματος επιλέχτηκε βάσει των συνηθειών της εποχής που αυτή έζησε.

Λοιμός σε αρχαία πόλη, πίνακας του 17ου αιώνα του Μίχιελ Σβέιρτς, ο οποίος θεωρείται πως αναφέρεται στο λοιμό των Αθηνών

ΟΛΙΓΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΙΜΟ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Ο Λοιμός των Αθηνών ή «σύνδρομο του Θουκυδίδη» ήταν μια καταστροφική επιδημία η οποία εκδηλώθηκε στην πόλη-κράτος των Αθηνών στην αρχαία Ελλάδα, κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 430 π.Χ., και ενώ η πόλη πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες. Θεωρείται πως η επιδημία πρωτοεμφανίστηκε στο κύριο λιμένα της Αθήνας, τον Πειραιά, που αποτελούσε την κύρια είσοδο προμηθειών της πόλης. Ο λοιμός εμφανίστηκε και σε άλλες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου, επέστρεψε δύο φορές, το 429 π.Χ. και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ., και η καταστροφή που προκάλεσε στον πληθυσμό της Αθήνας ήταν ένα σημαντικό πρώτο πλήγμα για την πόλη ως προς την εξέλιξη του πολέμου.

Προκάλεσε το θάνατο ενός μεγάλου ποσοστού των κατοίκων της πόλης, ανάμεσα στους οποίους και του ίδιου του Περικλή μαζί με τα μέλη της οικογενείας του, ενώ οι λεπτομερείς μαρτυρίες του Θουκυδίδη είναι ανεκτίμητες για την μελέτη του γεγονότος, καθώς ο ίδιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας και είχε μολυνθεί, αλλά κατόρθωσε να επιζήσει. Επίσης, ο Ιπποκράτης ήταν ένας από τους γιατρούς που βρίσκονταν στην πόλη και η συνεισφορά του στην αντιμετώπιση του λοιμού ήταν σημαντική.

Η Σπάρτη και οι σύμμαχοί της, με την εξαίρεση της Κορίνθου, είχαν την στρατιωτική τους ισχύ κυρίως στην ξηρά και μπορούσαν να συγκεντρώσουν μεγάλους στρατούς οι οποίοι ήταν ιδιαίτερα αξιόμαχοι. Υπό την αρχηγία του Περικλή, οι Αθηναίοι υποχώρησαν εντός των τειχών της πόλης και βασίστηκαν στην υπεροπλία του Αθηναϊκού στόλου ώστε να λαμβάνουν τις προμήθειες τους.

Η στρατηγική αυτή είχε ως παράπλευρη επίπτωση την συγκέντρωση μεγάλου πλήθους κατοίκων της υπαίθρου εντός της πόλης, η οποία προκάλεσε έλλειψη τροφής και άλλων προμηθειών. Οι συνθήκες αυτές έδωσαν πρόσφορο έδαφος στις διάφορες αρρώστιες καθώς και στον λοιμό ώστε να εξαπλωθούν ταχύτατα και ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων να μολυνθεί και να πεθάνει, μαζί με τον ίδιο τον Περικλή, καθώς και τη γυναίκα του και τα παιδιά τους Πάραλο και Ξάνθιππο.

Ο Θουκυδίδης που ήταν παρών στα γεγονότα, περιγράφει την επιδημία στην Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου και αναφέρει πως η ασθένεια προέρχονταν από την Αιθιοπία, και πέρασε μέσω της Αιγύπτου και Λιβύης στον ελληνικό κόσμο. Η νόσος ήταν τόσο τρομερή, ώστε κανείς δεν θυμόταν κάτι παρόμοιο κατά το παρελθόν, και οι ιατροί είχαν όχι μόνο ένα πολύ δύσκολο έργο μια και δε γνώριζαν πως να την αντιμετωπίσουν, αλλά συνήθως ήταν και αυτοί που πέθαιναν πρώτοι μια και βρίσκονταν σε συνεχή επαφή με τους ασθενείς.

Εκτιμάται πως ο λοιμός σκότωσε από το 1/4 έως τo 1/3 του πληθυσμού της πόλης ο οποίος ανερχόταν σε 300.000, με τις στρατιωτικές απώλειες να ανέρχονται σε 300 ιππείς και 1.400 οπλίτες. Η θέα του πλήθους των νεκρικών πυρών στην πόλη έκανε τους Σπαρτιάτες να αποχωρήσουν ώστε να αποφύγουν την επιδημία. Πέρα από τον ίδιο τον Περικλή, ένα μεγάλο μέρος της ηγεσίας, των στρατιωτικών δυνάμεων στόλου και ξηράς πέθανε επίσης, και η εξουσία στην πόλη αναλήφθηκε από διάφορους αντικαταστάτες τους οποίους ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ως ανίκανους και αδύναμους.

Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η Αθήνα δεν μπόρεσε να επανακάμψει στο επίπεδο της ισχύος που διέθετε πριν, παρά μόνο κατά το 415 π.Χ. όταν και ανέλαβε στην καταστροφική για αυτήν Σικελική Εκστρατεία.

[Πηγή στοιχείων: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ. Εκεί μπορείτε να αναγνώσετε περισσότερα στοιχεία]