ΑΝΤΩΝΙΑ ΧΑΡΤΑ-ΜΑΡΓΑΡΗ:
ΑΠΟ ΤΑ ΒΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΣΤΟ… ΣΙΚΑΓΟ. Πενιές από τη ζωή και το έργο της Θεανώς Παπάζογλου-Μάργαρη
Ένα βιβλίο-αφιέρωμα στην Ελληνοαμερικανίδα συγγραφέα Θεανώ Παπάζογλου-Μάργαρη, φάρο της ρωμιοσύνης στη μεγάλη υπερατλαντική χώρα των Η.Π.Α.
Με γενέθλιο τόπο τα Βάτικα της Μ. Ασίας και ρίζες στην Αλώνη ή Πασαλιμάνι της Προποντίδας, δισάρφανη ακολούθησε τον δρόμο της προσφυγιάς το 1915, έζησε στην Πόλη για λίγα χρόνια, ενώ ο άνεμος της δεύτερης προσφυγιάς, το 1923, την «έριξε» μετανάστρια στην Αμερική. Εκεί γνώρισε, από πρώτο χέρι, τον ανελέητο καημό του ξεριζωμού, καθώς και τον αγώνα και την αγωνία των πρώτων Ελλήνων μεταναστών μέχρι να ενσωματωθούν στη νέα τους «πατρίδα». Η ίδια, μετά τη Νέα Υόρκη και το Σαν Φρανσίσκο, ρίζωσε στο Σικάγο.
Αγωνίστηκε σθεναρά για την κοινωνική δικαιοσύνη, έγινε «σταυροφόρος» για την ελληνική γλώσσα (και τα έξι βιβλία της είναι γραμμένα στα ελληνικά), πρωταγωνίστησε σε θεατρικές παραστάσεις και έγραφε σε ελληνοαμερικανικές εφημερίδες («Η Φωνή του Εργάτου», «Εμπρός», «Ελληνοαμερικανικόν Βήμα», «Εθνικός Κήρυξ», «Ελληνικός Τύπος», «Ελληνικός Αστέρας» και «Ομογένεια»). Διηγήματά της δημοσιεύονταν στα περιοδικά: «Πρωτοπόρος», «Νέα Εστία», «Κρίκος» Λονδίνου, «Πυρσός» Κων/πολης, «Αργοναύτης», «Καινούρια Εποχή».
Θεωρείται δασκάλα πολλών νεότερων Ελληνοαμερικανών συγγραφέων (Χάρη Μαρκ Πετράκη, Ελένης Φλωράτου-Παϊδούση, Γιάννη Μιχαλάκη, Ξανθίππης Τσαλιμοπούλου κ.ά.).
Το 1963 τιμήθηκε με το β΄ βραβείο διηγήματος από την Ακαδημία Αθηνών, ενώ το 1969 δέχτηκε το οφίκιο της «Αρχόντισσας του Πατριαρχικού Θρόνου» από τον μακαριστό Πατριάρχη Αθηναγόρα.
Αξίζει να γίνει γνωστή η Θεανώ Παπάζογλου-Μάργαρη, ο «συναξαριστής» του Έλληνα μετανάστη, για το παρόν και το μέλλον της ρωμιοσύνης.
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ
Το διήγημα «Ένα δάκρυ για τον μπάρμπα -Τζίμη» (Γλώσσα Ε’ Δημοτικού, Β’ Μέρος) της σπουδαίας Ελληνοαμερικανίδας συγγραφέως και δημοσιογράφου Θεανώς Παπάζογλου -Μάργαρη, καθώς και η συγγένεια του συζύγου μου με τον δικό της σύζυγο, Μπάμπη Μάργαρη, υπήρξαν το έναυσμα για να ξεκινήσω το ωραίο ταξίδι της έρευνας για τη μυθιστορηματική και πολυσχιδή ζωή και το έργο της. Κι «έτσι σοφή που έγινα με τόση πείρα» απ’ όσα έμαθα, συνειδητοποίησα πως η Θεανώ «δεν με γέλασε».
«Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινα στο δρόμο» και δεν θα γνώριζα ουσιαστικά την τραγωδία του πανάκριβου μικρασιατικού ελληνισμού, τον ασύλληπτο και ανήκεστο εθνικό ακρωτηριασμό, αλλά και το έπος των Αποδήμων Ελλήνων της Αμερικής και, μάλιστα, όπως το συνθέτει η ίδια με «τους δικούς της τόνους και τις δικές της συγχορδίες», με ήρωες όχι «θεαματικούς και κραυγαλέους, αλλ’ απλούς ανθρώπους που αγωνίζονται για μια θέση στον ήλιο».
Παράλληλα, δεν θα ένιωθα το απίθανο εκείνο συναίσθημα της ικανοποίησης, όταν η κόρη της, Vivian Margaris-Kallen, μου τόνιζε επανειλημμένως «Εσύ τώρα γνωρίζεις για τη μάνα μου περισσότερα πράγματα από εμένα», ούτε θα είχα την τύχη να γνωρίσω τόσο εξαιρετικούς ανθρώπους που μοιράστηκαν μαζί μου τις αναμνήσεις τους από τη Θεανώ και μου εμπιστεύτηκαν υλικό από το αρχείο τους.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
«Μπαρούτι» γινόταν όταν άκουγε κάποιους να λένε: «Βρισκόμαστε σ’ ανώτερο πολιτιστικό περιβάλλον. κι αυτονόητο πως η αφομοίωση δεν θ’ αποφευχθεί όσο κι αν την αντισταθούμε. ποιος λοιπόν ο λόγος να χάνει το παιδί κόπο και χρόνο με το ελληνικό σκολειό, που ακόμα κι αν μάθει καλά τα ελληνικά δε θα το βοηθήσουν στη σταδιοδρομία του, στο οικονομικό και κοινωνικό του ανύψωμα;».
Με αφορμή τα παραπάνω λόγια επιχειρηματολογεί υπέρ της ελληνικής γλώσσας σ’ ένα δίστηλο χρονογράφημά της στον «Εθνικό Κήρυκα» και σε άλλο χρονογράφημά της, γραμμένο με χιούμορ και μια δόση ειρωνείας (στις «Πενιές απ’ τη ζωή» της 10ης Απριλίου 1968, με τίτλο «καροτόπιττα»):
«κατάλαβα πως δεν είτανε αγράμματες, και είχανε εξαίρετη μνήμη. Μα τότε γιατί από 500 κομμάτια που έγραψα από τότε με το αίμα της καρδιάς μου, που περιείχανε σκέψεις, ιδέες μου, μεράκια μου, και τα σερβίρισα με τη νόστιμη σάλτσα της γλώσσας μου (συγγνώμη που νομίζω νόστιμη τη γλώσσα μου) της μυρωμένης με άρωμα της Πόλης και της Ανατολής (και του Χώλστεντ στρηητ), γιατί να μη θυμούνται κανένα απ’ αυτά και να με συγχαρούν για τη μπογάτσα;…».
(πρβλ. και σ’ άλλο χρονογράφημά της με τίτλο «Από συγγραφεύς μαγείρισσα»: «Ώστε εκτιμιέται περισσότερο κάτι που αγγίζει το λαρύγκι από κάτι που αγγίζει την ψυχή…»). Η γλώσσα της Θεανώς έχει πράγματι το ανατολίτικο άρωμα της Πόλης, ιδιαίτερα στα πρώτα της διηγήματα, όπου συναντάμε αρκετές λέξεις του ιδιώματος των Ρωμιών της Πόλης, παραγόμενες από τούρκικες «εξελληνισμένες», μερικές γνήσιες τούρκικες κι ακόμη κάποιες αρμένικες, γεγονός που παραπέμπει στο πολυπολιτισμικό περιβάλλον της Κωνσταντινούπολης (σήμερα Ιστάνμπουλ). Εκεί, ως γνωστόν, πέρασε η συγγραφέας μερικά από τα πιο στενόχωρα χρόνια της ζωής της (εκείνη «δουλάκι», τ’ αδέλφια της σε ορφανοτροφείο), προτού ακολουθήσει τον δρόμο της δεύτερης προσφυγιάς της το 1923 και, στη συνέχεια, της μετανάστευσής της στην Αμερική.
[…] Έκανε νοερά πολύ μακρινά ταξίδια πίσω στην πατρογονική γη και γύριζε φορτωμένη όχι με «σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια και έβενους», αλλά με «σημήτια» και «λεμπλεμπιά», «φοινίκια» και «κετένχελβα», «τοπίκ» και «ντοντουρμά», «ρετσέλια» και «σαραγλιά» και «νερό μπούζινο». πόσο της έλειπε το «κουζούμ» και το «γιαβρούμ» της μάννας και της γιαγιάς της! πόσο αποθυμούσε μια μέρα στο «χαμάμι», το «Μπακλαχωράνι» στα «Ταταύλα», το «ντιλεντζί βαπορού», το «Κοντοσκάλι» και τον «Γαλατά», το πανηγύρι τ’ Άη γιώργη στο χωριό της και στο νησί της, όπου μετά την εκκλησία άρχιζαν το κολύμπι!
Μα και πόσο την έθλιβε σαν θυμόταν («καρφιά οι θύμησες» γράφει) το «φετφά» του «καϊμακάμη» να εγκαταλείψουν άρον-άρον το χωριό και την περιουσία τους τέσσερα ορφανά με τον παππού και τη γιαγιά με το «σαλβάρι» της, για να μετατοπισθούν στα ενδότερα της Μ. Ασίας. πόσες τραγικές ιστορίες δεν είχε ακούσει για τα «αμελέ ταμπουρού», όπως και τα «ταβάν ταμπουρού»!…
Από εκείνο το διωχμό (όχι διωγμό) πήγασαν τα διηγήματά της «ο Βρυκόλακας» και «Πάσχα στο Μπαλίκεσέρι», όπως και το πρώτο του πρώτου βιβλίου της, «Η Ευτυχία». «Μελεούνια» οι θύμησες, ώρες-ώρες την έκαναν να «σκάνει» (αντί σκάει) από το «ντέρτι» του ξεριζωμού.
Βεβαίως, το ότι στα περισσότερα πρώτα της διηγήματα περισσεύει το πολίτικο λεξιλόγιο, αυτό δε σημαίνει ότι και στα μεταγενέστερά της, όταν οι αναμνήσεις την κατέκλυζαν σαν ποτάμι ορμητικό, δεν έβρισκε αποκούμπι στις λέξεις που είχαν ριζώσει στο νου και την καρδιά της από τα παιδικά της χρόνια!
Ακόμη, και «ελληνικούρες» μας αιφνιδιάζουν ευχάριστα στα κείμενά της, πεταμένες αυθόρμητα και με την προχειρότητα του προφορικού λόγου: «η ψυχή μου πήγε στην Κούλουρη…», «τα ίδια Παντελάκι μου…», «το έκαμε παστό στο ξύλο», «Βάλθηκε να σε ξεπουπουλήσει, καψερέ μου».
Σε κάποια, όπως στο διήγημα «Οι περιπέτειες του θείου Πλάτωνα» από την ομώνυμη συλλογή, βρίσκουμε και λέξεις ισπανικές, όπως και ατόφιες αμερικανικές, τις οποίες όμως ερμηνεύει για να διευκολύνει την κατανόηση του αναγνώστη.
Αν ήθελε, τώρα, κάποιος να μελετήσει την ελληνοαμερικάνικη γλώσσα, αναμφίβολα θα έπρεπε να διαβάσει τα διηγήματα της Θεανώς Παπάζογλου-Μάργαρη, μέσα από τα οποία θα αντλούσε ένα σεβαστό αριθμό λέξεων, «πεποιημένων» από τους πρώτους έλληνες μετανάστες, που στο σύνολό τους σχεδόν ήσαν αγράμματοι ή με γνωστικό επίπεδο κατά το πλείστον Δημοτικού.
Θα μπορούσε άνετα να δημιουργηθεί ένα λεξικό τσέπης με αυτές τις παραφθαρμένες αγγλικές λέξεις, τις μεταγραμμένες στην ελληνική, με το ελληνικό φωνητικό και κλιτικό σύστημα».
ΟΛΙΓΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Έτος έκδοσης: 2019
ISBN: 978-960-438-226-2
Σελίδες: 416, Τιμή: € 15,90
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΒΙΤΣΟΣ
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΒΙΤΣΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου