Γράφει η Δρ ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ
Η Ζάκυνθος είναι το νησί το οποίο δικαίως υπερηφανεύεται για την συνολική του παρουσία στην Επτανησιακή Πολιτιστική κληρονομιά μας αλλά και γιατί γέννησε δύο κορυφαίους ποιητές τον 19ο αιώνα παγκόσμιας απήχησης. Τον Διονύσιο Σολωμό και τον Ανδρέα Κάλβο, οι οποίοι σημάδεψαν τον αιώνα τους αλλά και τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία.
Η χρονολογία μέσα στην παρένθεση -1986-2022- δηλώνει τα χρόνια δημιουργίας των κειμένων του βιβλίου. Είναι αυτά τα περίπου 35 χρόνια που η ωραία Ζάκυνθος η γενέτειρα μιλά, γράφει και εκδίδει για να τιμήσει με ομιλίες, συνέδρια, ανακοινώσεις, διαλέξεις, δημοσιεύσεις και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις τον επαναστάτη ποιητή, που γεννήθηκε πριν από 230 χρόνια και από την εξεγερμένη νιότη του και έπειτα εξακολουθεί να απασχολεί τα ελληνικά γράμματα, την Ποίηση και την Ιστορία. Ύμνησε την Ελληνική Επανάσταση του 1821, τους ηρωικούς αγωνιστές της και τα υψηλά διαχρονικά και ηθικοπνευματικά ιδεώδη, όπως είναι η Αρετή, η Ελευθερία, η Φιλοπατρία, η Δικαιοσύνη, η Τόλμη, η Αλήθεια.
Με τέτοια λόγια και πολλά άλλα στον Πρόλογό του, ο γνωστός διανοούμενος, ποιητής, φιλόλογος και μελετητής Διονύσης Σέρρας, τιμά τον μεγάλο συμπατριώτη ποιητή για τον οποίο δεν βρέθηκε μια «Πλατεία Ανδρέα Κάλβου» ανάλογη μ’ αυτήν του μεγάλου μας Διονυσίου Σολωμού, όπως σχολιάζει.
Η παρούσα πολυτελής έκδοση αφιερώνεται σε σημαντικούς ανθρώπους που ασχολήθηκαν κατά καιρούς όπως ο πάντα «παρών», ιστοριοδίφης συγγραφέας και λόγιος Ντίνος Κονόμος που έφυγε από τη ζωή το 1990, ο Κερκυραίος Σολωμιστής της Ζακύνθου Σπύρος Αλ. Καββαδία που επίσης έφυγε το 2002, και ο Δημήτρης Αρβανιτάκης ιστορικός, νεοελληνιστής και επιμελητής της σημαντικής έκδοσης των Έργων της Αλληλογραφίας του Κάλβου. Ευχή του Σέρρα είναι ο Κάλβος να μην παραμείνει στα χέρια των φιλολόγων μόνο αλλά να «να γίνεται θέμα γνώσης βαθύτερα ψυχοσυναισθηματικής, διάπλασης ή ανάπλασης εσώτερης… για πολιτιστική άνοδο και ακμή ανθρωποκεντρική».
Ο Κάλβος έχει να μας διδάξει πέρα από τη γλώσσα του, τις αθάνατες ιδέες του, όπως τότε που ενίσχυσε το φρόνημα των Ελλήνων. Στα 230 χρόνια από τη γέννησή του δεν έχουμε άλλο από το να ξανακούσουμε το πάθος της φωνής του, να αναζητήσουμε την Αρετή του, να ακολουθήσουμε το παράδειγμά του και να λάβουμε το μήνυμά του «ουσιαστικά, αφομοιωτικά και βιωματικά ή έμπρακτα», γιατί μόνο τότε «θα έχει θαυμαστά δικαιωθεί ο αγώνας και το όραμα του ποιητή του Ήθους και των Ιδεών του ανεικόνιστου ή γνωστού άγνωστου Ζακυνθινού και Πανέλληνα ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟΥ».
Στέκομαι στη φράση «του ανεικόνιστου ή γνωστού άγνωστου», η οποία θίγει ένα άλυτο πια αίνιγμα πάνω στο ποιο είναι το πρόσωπο του Κάλβου.
Η παρούσα έκδοση μας παραδίδει ένα φανταστικό πορτρέτο του Κάλβου, φιλοτεχνημένο το 2021 από τον ζωγράφο και γλύπτη, Χρήστο Μπάρλο, το οποίο συμπληρώνει μια αρκετά μεγάλη σειρά προηγούμενων αποπειρών. Συγκινητική ωστόσο εξαιρετικά είναι η προσπάθεια του Σάββα Παύλου, να στήσει ολόκληρο κινηματογραφικό σκηνικό, το οποίο παραθέτω:
Κοιτάζουμε τα πρόσωπα σε μια φωτογραφία, στον τοίχο, δίπλα στο τζάκι, μεγάλου «παράγοντα της πόλης», και καταλήγουμε στην Ελίζαμπεθ, γυναίκα του Δημάρχου του Λάουθ. Και μόνο η αναφορά του Λάουθ αρκεί για να κάνει την καρδιά να αναπηδήσει και ο αναγνώστης θα συγκλονιστεί, όταν πίσω από το χοντρό χαρτόνι της φωτογραφίας διαβάσει, σαν σε φθαρμένη επιγραφή ποια είναι τα πρόσωπα της φωτογραφίας: «Centre Mrs. Charlotte Augusta … left Mrs… right Mr. A. Calvo, professor of Latin and Ancient Greek». Επιμύθιο του συγγραφέα «και όλα, πρόσωπα και γεγονότα της αγγλικής λογογραφίας, θα πέσουν εξουθενωμένα στο βάραθρο» (Το Επί Πλέον, εκδ. Ύψιλον 1999).
Πορτρέτο του Κάλβου, όπως ξέρουμε, δεν υπάρχει, το είπαμε, γι’ αυτό και διάφοροι καλλιτέχνες του έφτιαξαν ένα, όπως τον φαντάστηκε ο καθένας. Τι συμβαίνει, λοιπόν, εδώ; Έχουμε ένα θησαυρό κρυμμένο διακόσια χρόνια στο χοντρό χαρτόνι μιας παλιάς φωτογραφίας; Ο Ανδρέας Κάλβος πέθανε και θάφτηκε στο Λάουθ το 1869. Σχεδόν εκατό χρόνια μετά τα οστά του ταξίδεψαν στη Ζάκυνθο. Και σχεδόν 160 χρόνια, από το θάνατό του, ο Παύλου μας αποκαλύπτει ότι υπάρχει φωτογραφία!!! Ο Ελύτης θα έλεγε: «Ταραχή θα πέσει στον Άδη και το σανίδωμα θα υποχωρήσει» από την πίεση τη μεγάλη της αποκάλυψης. Και μην αναρωτηθείτε αν υπήρχε φωτογραφία τότε. Υπήρχε η νταγκεροτυπία και τέτοια είναι και η φωτογραφία του Έντγαρ Άλαν Πόε.
Επιστρέφουμε στο βιβλίο του Διονύση Σέρρα. Το Μέρος ΙΙ περιλαμβάνει «Διάφορα Κείμενα» στα οποία υπάρχει μια συμπερίληψη των στίχων για την Αρετή, από ποικίλες Ωδές, Σημειώσεις και σχόλια. Το επόμενο κείμενο υπογράφει ο Μάνος Ελευθερίου και αφορά τη μετακομιδή των οστών του Κάλβου και της συζύγου του Καρλότας από το Λάουθ της Αγγλίας στην Ελλάδα. Το κείμενο εμπεριέχεται στο περ. Η Λέξη, τχ. 53, 1986. Οι ειδήμονες γνωρίζουνε τις πηγές του Ελευθερίου - Δοκιμές, τομ. Β΄ και στις Μέρες Ζ΄ - οι φωτογραφίες επίσης είναι γνωστές και οι σημειώσεις του Σεφέρη εξαιρετικά συγκινητικές. Η καταγραφή έγινε στις 18 Μαρτίου 1960. Ο Ελευθερίου μεταφέρει τα αποσπάσματα από τα οικεία χωρία ως έχουν, αλλά δεν μπορούν να περάσουν ασχολίαστες οι παρατηρήσεις. Και δεν είναι τόσο το ξύλο των φερέτρων ή η φθαρμένη πλάκα που μας κάνει εντύπωση όσο η φωτογραφία : «ένα μεγάλο κρανίο, και το κάτω σαγόνι σε τέτοια θέση [που] έδειχνε ένα στόμα αβυσσαλέα ορθάνοιχτο σα να κραύγαζε μ’ όλη του τη δύναμη…». Αυτή η εικόνα και αυτό το σχόλιο με το στόμα το ορθάνοιχτο που κραύγαζε μας δίνει την εντύπωση ότι δεν σταμάτησε ποτέ να κραυγάζει, ακόμα και από τον τάφο και να θυμίζει ότι
Θέλει Αρετήν και τόλμην η Ελευθερία
Πιστεύω πως ο Σεφέρης χωρίς να το λέει, εννοεί πως ο αντάρτης αυτός άντρας (όπως τον αποκαλεί ο Οδυσσέας Ελύτης στα Ανοιχτά Χαρτιά του) δεν θα μπορούσε να μη φωνάζει ακόμα και από τον τάφο. Ή ας πούμε αλλιώς, η φωνή που φιμώθηκε μέσα σε εκείνο το παρθεναγωγείο της Καρλότας ξέσπασε αβυσσαλέο από την Άβυσσο.
Θα ήθελα όμως να προσθέσω μερικές ακόμα πληροφορίες από τις αντιδράσεις του Σεφέρη την ώρα της τελετής:
«η πομπή των αυτοκινήτων για την τελετή στην εκκλησία του Keddington... η πλάκα του Κάλβου σκεπασμένη με την ελληνική σημαία… Όμως στο τέλος απροσδόκητα, στη μικρή ρομανική εκκλησία της Αγίας Μαργαρίτας, τη χωμένη μέσα στην πρασινάδα και στους τάφους, ακούστηκε ο Εθνικός Ύμνος στην Ελευθερία παιγμένος από το όργανο. Μια στιγμή που σ’ αγκυλώνουν τα μάτια».
Λέει και άλλα ακόμη πολύ ενδιαφέροντα για τα «εθνικιστικά ποιήματα» του Κάλβου, όπως είπε κάποιος από τους προσκεκλημένους, τις απορίες των ξένων σχετικά με την προσκόλληση των Ελλήνων ποιητών στον τόπο τους, για να καταλήξει: «Πώς να εξηγήσει κανείς την Ελλάδα στους άλλους Ευρωπαίους … Πώς να εξηγήσεις την Ελλάδα και σε πολλούς ελλαδικούς…
…από τον ήλιον,
ωσάν πυρός σταλάγματα,
πέφτουσιν εις την θάλασσαν
των αιώνων, και χάνονται
διά πάντα η ώραι. (ΧVIII, ιβ΄)
…. Είναι 2.30 μ.μ., Δεκαπενταύγουστο».
Εκείνο που με σταματούσε πάντα σ’ αυτές τις σελίδες του Σεφέρη είναι η φράση: «Μια στιγμή που σ’ αγκυλώνουν τα μάτια». Ο Σεφέρης ο συγκρατημένος, ο ορθολογιστής, ο διπλωμάτης που ζυγίζει τις λέξεις και τα λόγια… μπροστά στο ό,τι απόμεινε από τον Κάλβο και στο άκουσμα του Εθνικού Ύμνου, αισθάνθηκε την εθνική, ελληνική, ποιητική αλληλεγγύη. Ένιωσε να τον αγκυλώνουν τα μάτια. 90 χρόνια μετά τον θάνατό του, κι εμείς σήμερα άλλα 60 μετά το περιγραφόμενο γεγονός, νιώθουμε ακριβώς το ίδιο. Γιατί, όπως τελειώνει και το κείμενο, «ό,τι ωραίο “χάνεται” δεν είναι και οριστικά χαμένο».
Ξανά πίσω στο βιβλίο. Ακολουθούν δύο κείμενα, το ένα, «Μνημονεύοντας Ανδρέα Κάλβο» (ο τίτλος θυμίζει το «μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό/ και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη», πράγμα που και πολύ σωστά τώρα πια, η προτροπή του Οδυσσέα Ελύτη συμπεριλαμβάνει και τον Κάλβο που η θέση του είναι εκεί μαζί τους). Στο άλλο κείμενο, με το τίτλο «“Εικονίζοντας” τον Ανδρέα Κάλβο», αν και δεν έχουμε εικόνα τοι ποιητή, ο συντάκτης του κειμένου κατέθεσε έναν χείμαρρο περιγραφικών χαρακτηριστικών, τα οποία αποδεικνύουν τον άντρα τον μοναδικό στο είδος του και ανεπανάληπτο στο ύφος και ήθος του∙ οι αιώνιες ανθρώπινες Ιδέες και Αξίες η δωρεά του στον κόσμο.
Τα Μαθήματα Φιλοσοφίας του Ανδρέα Κάλβου, (1840-41), έμειναν ανέκδοτα και επομένως άγνωστα επί ενάμισι αιώνα και τώρα τα έχουμε από τον Παναγή Δ. Αλιμπράντη, ανακοινώθηκαν από την Ακαδημία Αθηνών και έγιναν θέμα διδακτορικής διατριβής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο το 1996. Μια πολύτιμη από πάρα πολλές απόψεις εργασία, που φωτίζει την προσωπικότητα ενός ανθρώπου που ήταν επαναστάτης και ποιητής αλλά δεν γνωρίζαμε τίποτε άλλο εκτός από τους πολύτιμους , παράξενους, ατίθασους στίχους του, από όπου όμως αναφαίνονται συχνά οι στοχαστικές του εκφάνσεις και δείχνουν έναν άλλο Κάλβο.
Η διατριβή περιέχει τον Πρόλογο του Ακαδημαϊκού Ε. Α. Μουτσόπουλου, Πρόλογο του Αλιμπράντη και Εκτενή ερμηνευτική «Ειτσαγωγή» του α΄ μέρους.
Ο μελετητής καταλήγει ότι τα 51 «Μαθήματα Φιλοσοφίας του Ανδρέα Κάλβου αποτελούν σπουδαίο υλικό και για την Ιστορία της νεοελληνικής Παιδείας γενικά και ειδικά της Παιδείας στα Επτάνησα, αλλά κυρίως φωτίζουν, περισσότερο τώρα, την φυσιογνωμία και το έργο του μεγάλου δημιουργού».
Στα άλλα κείμενα του βιβλίου θα γίνει λόγος για εκδόσεις που έγιναν και άλλες που πρέπει να γίνουν, «το ταχύτερο», όπως έλεγε ο Σεφέρης, εφόσον πέρα από τις ωδές το άλλο έργο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Οφείλει λοιπόν η πνευματική μας κοινότητα μια πλήρη έκδοση των έργων του Κάλβου, αφού μέσα στο σώμα της καλβικής δημιουργίας επιζεί ατόφιος ο ποιητής των Ωδών, κατά τον Γιώργο Σεφέρη, και σκιαγραφείται αδρά «η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη» του, κατά τον Οδυσσέα Ελύτη.
Ο συγγραφέας ολοκληρώνει το κείμενό του με την προτροπή να γίνει έμβλημά μας η φράση «ΑΡΕΤΗΝ ΚΑΙ ΤΟΛΜΗΝ», και συνδέει τον κόσμο του με τον «όμορφο και ηθικό» κόσμο του Σολωμού.
Ακολουθούν τα κείμενο του Κονόμου και φυσικά το ποίημα που ο Κονόμος εμπνεύστηκε από τον Κάλβο, το φιλολογικοκριτικό κείμενό του επίσης, με τον τίτλο «Στοχασμοί για τον Κάλβο», από όπου απομονώνω τη φράση «Το αισθητικό γεγονός πλάθεται και ζυμώνεται με το πνεύμα και το σώμα της ηθικής επιταγής και της ιδέες του νοούμενου σκοπού».
Ο Σπύρος Καββαδίας και το σημαντικό έργο του της Βιβλιογραφίας, η Βιβλιογραφία γενικώς, τα ποιήματα που είχαν πηγή έμπνευσης τον Κάλβο, όλα ωραία, συγκινητικά και τιμητικά και όπως αρμόζει στον μεγάλο αυτόν Αετό που σαλπίζει ακόμα από τον 19ο αιώνα στους αιώνες.
Συγχαρητήρια για την εξαιρετική αυτή έκδοση και το συγγραφέα της Διονύση Σέρρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου