Την Δευτέρα, 7 Δεκεμβρίου 2009, στην αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, έλαβε χώρα η ετήσια απονομή Βραβείων Θεάτρου και Μουσικής της «Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών».
Στο πλαίσιο αυτού του κορυφαίου και εγνωσμένης εγκυρότητας θεσμού η μελέτη "Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος: Ενότητα μέσα στην πολλαπλότητα" του διδάσκοντα του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου Κώστα Καρδάμη απέσπασε την «Τιμητική Διάκριση σε μουσικολογικό σύγγραμμα 2009». Σύμφωνα με το σκεπτικό της κριτικής επιτροπής, με τον τρόπο αυτό τιμήθηκε και η συνολική συμπύκνωση στην παραπάνω μελέτη ευρύτατων πολυετών ερευνών σχετικών με τον Κερκυραίο μουσουργό και γενικότερα με την Επτανησιακή Μουσική.
Το βιβλίο του Κώστα Καρδάμη κυκλοφόρησε το 2008 από την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών στη σειρά «Κερκυραίοι Δημιουργοί», την οποία επιμελείται ο φιλόλογος και αναπληρωτής καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Θεοδόσης Πυλαρινός.
Πρόκειται για μια μελέτη που με σύντομο, εύληπτο και τεκμηριωμένο τρόπο παρουσιάζει τα αποτελέσματα της δεκαετούς και πλέον ερευνητικής ενασχόλησης του συγγραφέα με τον Νικόλαο Μάντζαρο και το έργο του. Ο Κερκυραίος συνθέτης ήταν μέχρι πρόσφατα μονοδιάστατα συνδεδεμένος με τη μελοθέτηση του σολωμικού Ύμνου εις την Ελευθερίαν, και ιδιαιτέρως με το πρώτο μέρος της αρχικής μελοποίησης (1829-1830), το οποίο το 1865 καθιερώθηκε ως ο ελληνικός Εθνικός Ύμνος. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η συγκροτημένη έρευνα αποδέσμευσε τον Μάντζαρο από τη συχνά ασφυκτική σύνδεσή του αποκλειστικά με τον Σολωμό. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην προοδευτική ανακάλυψη της σημαντικής προσφοράς του Κερκυραίου μουσουργού στη μελοποίηση της ελληνικής γλώσσας πριν από τη γνωριμία του με τον Ζακύνθιο ποιητή, της συνεργασίας του και με άλλους ποιητές εντός και εκτός των Επτανήσων, όπως επίσης και της εξαιρετικά δυναμικής συνθετικής παραγωγής της πρώτης τεσσαρακονταετίας του. Επιπλέον, με σταθερούς ρυθμούς άρχισαν να ξεδιπλώνονται και οι πρωτότυπες και ιδιαίτερα σημαντικές τόσο για τον ελληνικό, όσο και για τον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο μουσικοαισθητικές απόψεις του Μάντζαρου, αλλά και το τεράστιο εκπαιδευτικό έργο του. Παρά ταύτα ο Μάντζαρος, ο οποίος υπήρξε η κινησιουργός δύναμη της μουσικής ανάπτυξης των Επτανήσων του 19ου αιώνα και είχε αποκτήσει μια διόλου αμελητέα (καίτοι άγνωστη μέχρι πρόσφατα) φήμη και εκτός ελληνικού χώρου, δεν θεώρησε ποτέ τον εαυτό του επαγγελματία συνθέτη.
Αυτές είναι μόνο μερικές από τις πλευρές της προσωπικότητας του Κερκυραίου μουσουργού που φώτισε ο συγγραφέας με το μελέτημά του. Ταυτόχρονα, έφερε στη επιφάνεια πληθώρα άγνωστων και εξαιρετικά σημαντικών πραγματολογικών στοιχείων για τη ζωή και το κοινωνικό περιβάλλον του Μάντζαρου, καθώς και για τη μουσική Κέρκυρα του 18ου και 19ου αιώνα, τα οποία συμβάλλουν στην κατανόηση μιας ολόκληρης εποχής.
Η βράβευση του βιβλίου του Κώστα Καρδάμη αποτελεί εξαιρετική τιμή για το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, αφού αποτελεί ακόμη μια ένδειξη αναγνώρισης της ερευνητικής δουλειάς που λαμβάνει χώρα στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών, στο οποίο η Ένωση Ελλήνων Μουσικών και Θεατρικών Κριτικών είχε απονείμει το 2006 την «Τιμητική Διάκριση σε πολιτισμικό οργανισμό που δραστηριοποιείται στην περιφέρεια».
Το βιβλίο του Κώστα Καρδάμη κυκλοφόρησε το 2008 από την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών στη σειρά «Κερκυραίοι Δημιουργοί», την οποία επιμελείται ο φιλόλογος και αναπληρωτής καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Θεοδόσης Πυλαρινός.
Πρόκειται για μια μελέτη που με σύντομο, εύληπτο και τεκμηριωμένο τρόπο παρουσιάζει τα αποτελέσματα της δεκαετούς και πλέον ερευνητικής ενασχόλησης του συγγραφέα με τον Νικόλαο Μάντζαρο και το έργο του. Ο Κερκυραίος συνθέτης ήταν μέχρι πρόσφατα μονοδιάστατα συνδεδεμένος με τη μελοθέτηση του σολωμικού Ύμνου εις την Ελευθερίαν, και ιδιαιτέρως με το πρώτο μέρος της αρχικής μελοποίησης (1829-1830), το οποίο το 1865 καθιερώθηκε ως ο ελληνικός Εθνικός Ύμνος. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η συγκροτημένη έρευνα αποδέσμευσε τον Μάντζαρο από τη συχνά ασφυκτική σύνδεσή του αποκλειστικά με τον Σολωμό. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην προοδευτική ανακάλυψη της σημαντικής προσφοράς του Κερκυραίου μουσουργού στη μελοποίηση της ελληνικής γλώσσας πριν από τη γνωριμία του με τον Ζακύνθιο ποιητή, της συνεργασίας του και με άλλους ποιητές εντός και εκτός των Επτανήσων, όπως επίσης και της εξαιρετικά δυναμικής συνθετικής παραγωγής της πρώτης τεσσαρακονταετίας του. Επιπλέον, με σταθερούς ρυθμούς άρχισαν να ξεδιπλώνονται και οι πρωτότυπες και ιδιαίτερα σημαντικές τόσο για τον ελληνικό, όσο και για τον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο μουσικοαισθητικές απόψεις του Μάντζαρου, αλλά και το τεράστιο εκπαιδευτικό έργο του. Παρά ταύτα ο Μάντζαρος, ο οποίος υπήρξε η κινησιουργός δύναμη της μουσικής ανάπτυξης των Επτανήσων του 19ου αιώνα και είχε αποκτήσει μια διόλου αμελητέα (καίτοι άγνωστη μέχρι πρόσφατα) φήμη και εκτός ελληνικού χώρου, δεν θεώρησε ποτέ τον εαυτό του επαγγελματία συνθέτη.
Αυτές είναι μόνο μερικές από τις πλευρές της προσωπικότητας του Κερκυραίου μουσουργού που φώτισε ο συγγραφέας με το μελέτημά του. Ταυτόχρονα, έφερε στη επιφάνεια πληθώρα άγνωστων και εξαιρετικά σημαντικών πραγματολογικών στοιχείων για τη ζωή και το κοινωνικό περιβάλλον του Μάντζαρου, καθώς και για τη μουσική Κέρκυρα του 18ου και 19ου αιώνα, τα οποία συμβάλλουν στην κατανόηση μιας ολόκληρης εποχής.
Η βράβευση του βιβλίου του Κώστα Καρδάμη αποτελεί εξαιρετική τιμή για το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, αφού αποτελεί ακόμη μια ένδειξη αναγνώρισης της ερευνητικής δουλειάς που λαμβάνει χώρα στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών, στο οποίο η Ένωση Ελλήνων Μουσικών και Θεατρικών Κριτικών είχε απονείμει το 2006 την «Τιμητική Διάκριση σε πολιτισμικό οργανισμό που δραστηριοποιείται στην περιφέρεια».
Who is Who
O Κώστας Καρδάμης αποφοίτησε το 2000 από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου εκπονώντας πτυχιακή εργασία στον τομέα της Νεοελληνικής Μουσικής Ιστορίας. Το 2002 ως υπότροφος του «Ιδρύματος Παναγιώτη και Έφης Μιχελή» έλαβε τον τίτλο του Master in Advanced Musical Studies από το Royal Holloway, University of London. To 2006 απέκτησε διδακτορικό τίτλο από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Έχει συνεργαστεί με τον Οργανισμό Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών, το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και έχει συμμετάσχει σε πανελλήνια και διεθνή συνέδρια, δημοσιεύοντας παράλληλα μελέτες σχετικές με την ιστορία της Νεοελληνικής Μουσικής, ιδιαίτερα αυτής του 18ου και 19ου αιώνα, και του μουσικού θεάτρου. Στα ερευνητικά ενδιαφέροντά του συμπεριλαμβάνονται επίσης η μουσική για πνευστά όργανα και η διάδραση μουσικής, κοινωνίας και πολιτικής. Από το 2002 εργάζεται στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Είναι μέλος του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του ιδίου τμήματος και της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Μουσικός Λόγος, καθώς και Γενικός Επιμελητής της σειράς Μνημεία Νεοελληνικής Μουσικής. Από το 2003 έχει αναλάβει την επιμέλεια του Αρχείου και του υπό κατασκευή Μουσείου της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας. Τέλος, είναι μέλος της International Musicological Society, της Royal Musical Association και της Societa Italiana di Musicologia.
Μια παρουσίαση του βραβευμένου μουσικολογικού συγγράμματος
από τον Διονύση Ν. Μουσμούτη
Περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, 485 [Νοέμβριος 2008]
Περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, 485 [Νοέμβριος 2008]
Ταυτισμένος μετά τον θάνατό του με τη σύνθεση του Εθνικού Ύμνου, ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος (1795-1872), υπήρξε ένας Επτανήσιος του 19ου αιώνα με ποικίλα ενδιαφέροντα -εκπαιδευτικά, μουσικοαισθητικά-, αφουγκραζόταν πάντοτε τα κοινωνικά αιτήματα της εποχής του. Ο Κώστας Καρδάμης επισημαίνει ότι ο Μάντζαρος αναδεικνύεται σε λανθάνοντα μέχρι στιγμής συνδετικό κρίκο μεταξύ επτανησιακών μορφών, συχνά αντιθετικών μεταξύ τους, όπως του Πέτρου Βράιλα Αρμένη, του Γεωργίου Μαρκορά, του Ιάκωβου Πολυλά, του Αρμοστή Φρέντερικ Άνταμ, του Ανδρέα Μουστοξύδη, του Φραγκίσκου Δομενεγίνη ή του Αντωνίου Δάνδολου.
Ο Μάντζαρος υπήρξε το τυπικό παράδειγμα ενός Επτανήσιου αριστοκράτη που ασχολείτο ερασιτεχνικά (με τη θετικότερη έννοια του όρου) με τη μουσική, αλλά ταυτόχρονα και η εξαίρεση του προτύπου αυτού, αφού, εκτός από την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, έδειξε έντονο ενδιαφέρον για τη μουσική θεωρία, τη σύνθεση και τη μουσική διδασκαλία.
Ο μουσικολόγος -διδάσκων στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο- Κώστας Καρδάμης παρουσιάζει μια συνθετική και εξαιρετικά εμπεριστατωμένη μονογραφία του κερκυραίου μουσουργού, ο οποίος έθεσε τις βάσεις για την έντεχνη μελοποίηση του νεοελληνικού λόγου. Δεν πρόκειται για μια εργοβιογραφική παρουσίαση του έργου του, αλλά για μια εκτενή αναφορά στην προσωπικότητα και στο πολυσχιδές έργο του Μάντζαρου. Αναδεικνύει όλες τις πτυχές της πολύπλευρης δραστηριότητάς του, τις αναζητήσεις του τόσο με τη σύνθεση, όσο και με την αισθητική της μουσικής, η οποία τον ανέδειξε σε κοινής αποδοχής στοχαστή της μουσικής, πέρα από τον πεπερασμένο χώρο της όποιας μουσικής κοινοτοπίας του καιρού του. Η διδασκαλία και η κατανόηση της μουσικής αισθητικής ήταν το υψηλότερο στάδιο της μουσικής εκπαίδευσης που παρείχε, ήταν άλλωστε η κύρια ασχολία του μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του.
Ο προβληματισμός σχετικά με τη θέση και την αξία του μαντζαρικού έργου εντός και εκτός Ελλάδος άρχισε τουλάχιστον μετά τον θάνατο του συνθέτη. Η εικόνα που επικράτησε είναι εκείνη του συνθέτη του Εθνικού Ύμνου. Πράγματι, μέχρι τη δεκαετία του 1990, εκτός της μελοποίησης του γνωστού σολωμικού έργου και μιας πιανιστικής εισαγωγής διασκευασμένης για μπάντα, κανένα άλλο έργο του δεν ακουγόταν. Ο Καρδάμης αναφέρεται εκτενώς στην αμφισβήτηση της μουσικής προσωπικότητας του Μάντζαρου, σχολιάζει αντικειμενικά τις κατά καιρούς εκφρασθείσες απόψεις, τοποθετείται με επιχειρήματα, με μουσικολογικά και επιστημονικά τεκμήρια και συμβάλλει στη δικαίωση της μαντζαρικής δημιουργίας. Στην υποδειγματική εργασία του συνδυάζει ιστορικά γεγονότα, κοινωνικές συνθήκες, μουσικά αιτήματα και αισθητικές αναζητήσεις, αξιοποιώντας κατά τον ιδανικότερο τρόπο ένα πλήθος αρχειακών πηγών.
Ο Μάντζαρος υπήρξε το τυπικό παράδειγμα ενός Επτανήσιου αριστοκράτη που ασχολείτο ερασιτεχνικά (με τη θετικότερη έννοια του όρου) με τη μουσική, αλλά ταυτόχρονα και η εξαίρεση του προτύπου αυτού, αφού, εκτός από την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, έδειξε έντονο ενδιαφέρον για τη μουσική θεωρία, τη σύνθεση και τη μουσική διδασκαλία.
Ο μουσικολόγος -διδάσκων στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο- Κώστας Καρδάμης παρουσιάζει μια συνθετική και εξαιρετικά εμπεριστατωμένη μονογραφία του κερκυραίου μουσουργού, ο οποίος έθεσε τις βάσεις για την έντεχνη μελοποίηση του νεοελληνικού λόγου. Δεν πρόκειται για μια εργοβιογραφική παρουσίαση του έργου του, αλλά για μια εκτενή αναφορά στην προσωπικότητα και στο πολυσχιδές έργο του Μάντζαρου. Αναδεικνύει όλες τις πτυχές της πολύπλευρης δραστηριότητάς του, τις αναζητήσεις του τόσο με τη σύνθεση, όσο και με την αισθητική της μουσικής, η οποία τον ανέδειξε σε κοινής αποδοχής στοχαστή της μουσικής, πέρα από τον πεπερασμένο χώρο της όποιας μουσικής κοινοτοπίας του καιρού του. Η διδασκαλία και η κατανόηση της μουσικής αισθητικής ήταν το υψηλότερο στάδιο της μουσικής εκπαίδευσης που παρείχε, ήταν άλλωστε η κύρια ασχολία του μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του.
Ο προβληματισμός σχετικά με τη θέση και την αξία του μαντζαρικού έργου εντός και εκτός Ελλάδος άρχισε τουλάχιστον μετά τον θάνατο του συνθέτη. Η εικόνα που επικράτησε είναι εκείνη του συνθέτη του Εθνικού Ύμνου. Πράγματι, μέχρι τη δεκαετία του 1990, εκτός της μελοποίησης του γνωστού σολωμικού έργου και μιας πιανιστικής εισαγωγής διασκευασμένης για μπάντα, κανένα άλλο έργο του δεν ακουγόταν. Ο Καρδάμης αναφέρεται εκτενώς στην αμφισβήτηση της μουσικής προσωπικότητας του Μάντζαρου, σχολιάζει αντικειμενικά τις κατά καιρούς εκφρασθείσες απόψεις, τοποθετείται με επιχειρήματα, με μουσικολογικά και επιστημονικά τεκμήρια και συμβάλλει στη δικαίωση της μαντζαρικής δημιουργίας. Στην υποδειγματική εργασία του συνδυάζει ιστορικά γεγονότα, κοινωνικές συνθήκες, μουσικά αιτήματα και αισθητικές αναζητήσεις, αξιοποιώντας κατά τον ιδανικότερο τρόπο ένα πλήθος αρχειακών πηγών.
1 σχόλιο:
Συγχαρητήρια στον κ Καρδάμη.
Αυτά τα νέα δεν γίνονται αντιληπτά συνήθως και είναι αυτά που αξίζει να γίνουν γνωστά.
Παντού όμως ισχύει οτι κανείς προφήτης στην πατρίδα του..
Αναρωτιέμαι, υπάρχει "επαγγελματίας συνθέτης";..όπως και "επαγγελματίας ποιητής".. Ο "επαγγελματίας" δεν κόβει τα φτερά του συνθέτη και του ποιητή;
Δημοσίευση σχολίου