Η τέχνη της Helen Lieros στην εικονογράφηση του Ελληνορθόδοξου Ναού στο Maputo της Μοζαμβίκης

Γράφει και φωτογραφίζει ο π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ
[Εφημερίδα ΕΡΜΗΣ, Ζάκυνθος 30.9.2011, φ. 3735 / ένθετο ΕΠΙΛΟΓΕΣ, σ. 12]

Καθώς ανύποπτος εισέρχεσαι στον κομψό ελληνορθόδοξο ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στο Maputo (παλαιότερα Lourenço Marques), την ευφρόσυνη πρωτεύουσα της Μοζαμβίκης, σε υποδέχονται και σε σφιχταγκαλιάζουν χρώματα! Κουβαλώντας εντός σου μάλιστα, από την Ελλάδα, το εκκλησιαστικό περί εικονογραφίας κατεστημένο σκεπτικό σου, σε εκπλήσσει ή και σε αναστατώνει κατ’ αρχήν αυτό το απρόσμενο αγκάλιασμα...

Κατά κύριο λόγο ο επαναλαμβανόμενος ευκαίρως - ακαίρως βυζαντινισμός της Ελλαδικής Εκκλησίας, αλλά συνάμα και οι αναγεννησιακές απομιμήσεις εκκλησιαστικών έργων τέχνης στον επτανησιακό χώρο, μάς (συν)κρατούν προ πολλών αιώνων δέσμιους σε συγκεκριμένες φόρμες και μοτίβα ως προς την εικονογραφία των ναών μας, κάτι που σημαίνει ότι δεν είμαστε -ατυχώς- έτοιμοι ή ανοιχτοί ή ευδιάθετοι για οτιδήποτε το σύγχρονο και νεωτερικότερο ή έστω για μια κάποια ακαδημαϊκή συζήτηση περί αυτού. Απαιτούμε εκείνο μόνον που γνωρίζουμε, δίχως να νοιαζόμαστε τι τεκταίνεται ανά την οικουμένη, όσον αφορά αφενός μεν στην κοσμική ζωγραφική, αφετέρου δε στην λεγόμενη αγιογραφία.

Όμως εδώ, στον Νότο της Γης και μάλιστα στην πολύχρωμη αφρικανική ήπειρο, βρισκόμαστε πλέον στην εμβέλεια άλλων ηθών και πολυειδών εθίμων, κυκλοφορούμε στην επικράτεια ιδιαζόντων πολιτισμικών παραδεδομένων, αρκετά διαφορετικών από εκείνα τής καθ’ ημάς Δύσεως (με όλες τις έννοιες), ήδη περιβαλλόμενοι από διαφορετικές συν-αισθήσεις. Όλη αυτή η -αλλιώς ωραία!- ατμόσφαιρα τριγύρω μας απαιτεί, αν μη τι άλλο, τον σεβασμό μας και την καλή διάθεσή μας απέναντί της!

Μέσα στον ναό των Ορθοδόξων στη μοζαμβικανή πρωτεύουσα εισπράττεις αμέσως ότι κυριαρχεί δεσποτικά, όχι η αγιογραφία με τη βυζαντινότροπη έννοια, αλλά η έλλογη Ζωγραφική, ο δανεισμός του σύγχρονου ανθρώπινου βλέμματος στον Ουρανό, για να πραγματοποιήσει εκείνος Κατάβαση ανάμεσά μας. Το θείο εγκοσμιώνεται πετυχημένα εδώ, με μία ήπια ραγδαιότητα, όχι πλέον με τους τρέχοντες αγιογραφικούς κανόνες, που μάθαμε ν’ αποδεχόμαστε (σημειωτέον, εδώ είναι εντελώς ακαταλαβίστικοι), αλλά μες από την εξελικτική ελευθερία, την οποία πρεσβεύει η σύγχρονη ζωγραφική τέχνη, σε συνδυασμό με την σφύζουσα ελευθεριότητα του αφρικανικού χωροχρόνου.

Δημιουργός του όλου έργου είναι μια προσοντούχα γυναίκα, με ελληνική καταγωγή. Πρόκειται για την διακεκριμένη καλλιτέχνιδα Ελένη Λυερού (Helen Lieros), η οποία γεννήθηκε το 1940 στην πόλη Gweru της Zimbabwe, σπούδασε Τέχνη στη Γενεύη και την Φλωρεντία, ζει και δραστηριοποιείται στην πόλη Harare (την πρωτεύουσα της Zimbabwe), ενώ έχει εκθέσει έργα της, πλην της γενέτειράς της, σε Ελλάδα, Ελβετία, Αγγλία, Νότιο Αφρική, Μοζαμβίκη, Νέα Ζηλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γερμανία και αλλού. Mόνιμα εκτίθενται έργα της σε: α) Permanent Collection, National Gallery, Harare, β) The Cabinet des Estamps and Centre de la gravure, Geneva, γ) Museum of African Arts, Paris δ) Willfredo Lam Museum, Cuba και ε) Mini-Print International, Cadaques, Spain.

Αισθαντική και υποψιασμένη περί τα πιστεύματα της Ορθοδοξίας και τις πατρογονικές της παραδόσεις η έγκριτη εικαστικός ανέλαβε, μεταξύ των ετών 1996 και 2000, να ιστορήσει τον περικαλλή Ελληνορθόδοξο Ναό στο Maputo. Κλήθηκε μάλιστα η ίδια, το 2008, να κάμει συμπληρώματα, ώστε να ολοκληρωθεί το έργο.

Το κοίταγμα των πραγμάτων του Κόσμου (ανθρώπινων, θείων και θεανθρώπινων) από πλευράς τής Helen Lieros αφήνεται να αιχμαλωτίσει δημιουργικά και λειτουργικά πάμπολλα στοιχεία του περιβάλλοντος τής ωκεανοφίλητης χώρας των Μοζαμβικανών. Η χλωρίδα και η πανίδα της αφρικανικής γης παρίστανται εδώ ενεργά, αλλά κυρίως περιχέονται κυριαρχικά -πλην όμως φιλικά και παιχνιδιάρικα- τα κατακλυσμιαία νερά του Μεγάλου Ποταμού, του Ινδικού! Καθώς στέκεσαι στο κέντρο του ναού, διαισθάνεσαι να παρασύρεσαι από την βαθυκύανη επικράτεια του γείτονα Ωκεανού. Τα νοητά κύματα ρέουν ορμητικά, ενώ οι βιβλικές μορφές ιερώνονται ακόμη περισσότερο, καθώς αναδύονται ανάλαφρα από τα ύδατα.

Κλείνοντας αυτές τις σύντομες σκέψεις, τολμώ να ισχυρισθώ ότι η όλη εικονογράφηση της Lieros διακρίνεται από μια νηφάλια κινητικότητα ή -αν προτιμάτε- από μια προαναστάσιμη αναστάτωση, που πάντως παραπέμπουν τόσο στην θαυμαστή εμπειρία της Δημιουργίας της Κτίσης εκ του μη όντος εις το Είναι, όσο και στην προετοιμασία για την εμπειρία και την βίωση των Εσχάτων. Τα ιερά δρώμενα από Γενέσεως έως Αποκαλύψεως παρόντα όλα hic et nunc!

[Maputo, Φεβρουάριος 2011]