Με αφιέρωμα στο Σχέδιο Μάρσαλ κυκλοφορεί η 531η «Ιστορία Εικονογραφημένη»

Μας πληροφορεί μες απ’ το ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ

Την επαύριο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Eλλάδα βρέθηκε καθημαγμένη.  Η ΕΣΣΔ είχε επιβληθεί στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ ως προς τη Δυτική Ευρώπη το μέλλον προμηνυόταν παρουσιαζόταν ζοφερό: ο βαρύς χειμώνας του 1946-47 δημιουργούσε φόβους για την πορεία των οικονομιών, και οι δυτικοευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανησυχούσαν για τυχόν πρόκληση εσωτερικής αναταραχής στις χώρες τους ή και ενίσχυση των κομμουνιστών. Ωστόσο, η Δυτική Ευρώπη παρέμενε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα ισχύος ακόμη και μεταπολεμικά. Διέθετε μεγάλο πληθυσμό, ήταν τεχνολογικά προηγμένη, ένα από τα επίκεντρα της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής, ενώ αρκετές από τις χώρες ήλεγχαν εκτεταμένες περιοχές πέραν της ηπείρου, μέσω των αποικιακών τους εδαφών.

Η διατήρηση κέντρων ισχύος εκτός της σφαίρας επιρροής της ΕΣΣΔ ήταν κρίσιμη πτυχή της αμερικανικής πολιτικής ανάσχεσης του σοβιετικού συστήματος. Και σε τούτο ακριβώς αποσκοπούσε το σχέδιο των ΗΠΑ για την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης, που διακηρύχθηκε στις 5 Ιουνίου 1947 από τον υπουργό Εξωτερικών Τζορτζ Μάρσαλ και έλαβε έκτοτε το όνομά του. Το Σχέδιο Μάρσαλ δεν αποτελούσε απλώς ένα πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας, αλλά σύλληψη βαθύτατα πολιτική. Οι αμερικανικές αποστολές κατηύθυναν άμεσα την οικονομική πολιτική στην Ελλάδα από το 1947 μέχρι το 1953. Εφάρμοσαν αυστηρή οικονομική πολιτική, ισοσκέλισαν τον προϋπολογισμό και περιόρισαν την προσφορά χρήματος. Επέβαλαν φόρους στις πλουσιότερες τάξεις και περιέκοψαν τους μισθούς, ελέγχοντας απολύτως τον πληθωρισμό. Και ενώ αναγνώρισαν την αναγκαιότητα της εκβιομηχάνισης, εντούτοις προσέφεραν ελάχιστους πόρους για το σκοπό αυτό.

Το Σχέδιο Μάρσαλ ουσιαστικά περιορίστηκε στον ενεργειακό τομέα και στην ανασυγκρότηση της παραδοσιακής βιομηχανίας. Συνέδεσε όμως την οικονομική ανασυγκρότηση με δομικές μεταρρυθμίσεις. Όπου εφαρμόστηκε, καταρτίστηκαν νέα δημοκρατικά Συντάγματα, ανανεώθηκαν ριζικά τα κομματικά συστήματα, στερεώθηκε η δημόσια ασφάλεια και προωθήθηκε η εκπαίδευση ως μοχλός ανάπτυξης. Το Σχέδιο Μάρσαλ έδωσε σημαντική ώθηση προς τον εκδυτικισμό και τον εξευρωπαϊσμό· το επόμενο μεγάλο βήμα ήταν η πλήρης συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Στη δημόσια συζήτηση των ημερών μας γίνεται μία εν πολλοίς ανεπαρκής επίκληση του Σχεδίου Μάρσαλ για να περιγραφούν στοχοθεσίες που αφορούν την υπό εξέλιξη κρίση στην Ελλάδα. Ωστόσο, σήμερα δεν ακολουθείται καθόλου το πρότυπο του Σχεδίου Μάρσαλ, το οποίο ήταν μια ευρύτερη σύλληψη για την αναμόρφωση της δυτικής οικονομίας, αλλά και της πολιτικής και της κοινωνίας· όχι ένας μηχανισμός, έστω αναγκαίος, που αφορά την πληρωμή τόκων. Τούτο –η συνολική και δημιουργική ανανέωση του καπιταλισμού και της δυτικής διακυβέρνησης– δεν φαίνεται, τουλάχιστον προς το παρόν, να αποτελεί στόχο των ηγεσιών της διεθνούς κοινότητας.