Υπαινιγμοί, πολυσημίες και λυρικότητα στην ποίηση του Παναγιώτη Καποδίστρια

Γράφει ο Στ. Καστρίτης

Ο Παναγιώτης Καποδίστριας, ποιητής και ιερέας από τη Ζάκυνθο, κατέχει μια ξεχωριστή θέση στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, καθώς το έργο του συνδυάζει τον πνευματικό στοχασμό με τη βαθιά ανθρώπινη ευαισθησία. Η ποιητική του παραγωγή διακρίνεται από την υπαρξιακή του ανησυχία, τη συνεχή αναζήτηση του νοήματος της ζωής και την προσπάθεια σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν μέσω της μνήμης και της τοπιογραφίας.

1. Κύριες θεματικές της ποίησης του Καποδίστρια

1.1. Η έννοια της φθοράς και του χρόνου

Η ποίηση του Καποδίστρια περιστρέφεται γύρω από την έννοια της φθοράς, όχι μόνο ως φυσικής διαδικασίας, αλλά και ως υπαρξιακού γεγονότος. Ο χρόνος εμφανίζεται στα ποιήματά του ως μια αναπόφευκτη δύναμη που διαβρώνει τα πάντα, «Κρόνο» τον ονομάζει ο ίδιος, ενώ η μνήμη λειτουργεί ως το μόνο μέσο διάσωσης της ανθρώπινης εμπειρίας.

Συχνά, πολύ συχνά, στα ποιήματά του συναντούμε εικόνες από το φυσικό περιβάλλον της Ζακύνθου, οι οποίες λειτουργούν ως σύμβολα της αιωνιότητας, σε αντίθεση με την περαστικότητα της ανθρώπινης ζωής. Η τοπιογραφία, λοιπόν, δεν είναι απλώς σκηνικό, αλλά μέρος της ποιητικής του φιλοσοφίας, όπου το τοπίο γίνεται φορέας μνήμης και στοχασμού.

1.2. Η μνήμη ως ποιητική διαδικασία

Ο Καποδίστριας επανέρχεται διαρκώς στη μνήμη ως βασικό μοτίβο της ποιητικής του δημιουργίας. Η μνήμη δεν είναι μόνο προσωπική, αλλά και συλλογική. Μέσα από τα ποιήματά του, ο ποιητής αναζητά τις ρίζες της ταυτότητάς του, ανακαλώντας εικόνες από την παιδική του ηλικία, την ιστορία της Ζακύνθου και τη θρησκευτική παράδοση του τόπου του.

Η λειτουργία της μνήμης στα ποιήματά του συνδέεται άμεσα με την έννοια της φθοράς: αν ο χρόνος φθείρει τα πάντα, η μνήμη είναι αυτή που επιχειρεί να ανασυστήσει το παρελθόν και να διασώσει ό,τι χάνεται.

1.3. Η θρησκευτικότητα και ο πνευματικός στοχασμός

Ως κληρικός, ο Παναγιώτης Καποδίστριας εντάσσει στη γραφή του έντονα στοιχεία θρησκευτικότητας, χωρίς όμως να καταφεύγει σε δογματισμούς. Η θρησκευτική του εμπειρία μετασχηματίζεται σε ποιητική εμπειρία, όπου ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως οδοιπόρος που αναζητά το Θείο μέσα από την καθημερινότητα.

Η ποίησή του αναδεικνύει τη λεπτή ισορροπία μεταξύ του ιερού και του κοσμικού. Ο Θεός στα ποιήματά του δεν εμφανίζεται ως απόμακρη θεότητα, αλλά ως παρουσία που ανιχνεύεται και ψηλαφείται μέσα στα απλά πράγματα της ζωής: στη φύση, τις ανθρώπινες σχέσεις και τις αναμνήσεις.

2. Η ποιητική γλώσσα του Καποδίστρια

Η γλώσσα του Παναγιώτη Καποδίστρια είναι γεμάτη υπαινιγμούς και πολυσημίες. Χαρακτηρίζεται από μια απέριττη λυρικότητα, που αποφεύγει τον πομπώδη λόγο, προτιμώντας την όση σαφήνεια προσδίδει η ποιητική έκπληξη.

Χρησιμοποιεί συχνά καθημερινές λέξεις και οικείες εικόνες, τις οποίες εμπλουτίζει με ποιητικά συμφραζόμενα, δημιουργώντας ένα αποτέλεσμα που συνδυάζει άμεση πρόσβαση , μέσω της διαίσθησης. Η ποιητική του γραφή συχνά βασίζεται στη δημιουργία αντιθέσεων – μεταξύ φθοράς και αιωνιότητας, απουσίας και παρουσίας, μνήμης και λήθης.

Η επιλογή της γλώσσας αυτής δεν είναι τυχαία: μέσα από φιλοπαίγμονα διάθεση του λόγου, ο Καποδίστριας επιδιώκει να φτάσει στην ουσία των πραγμάτων, αποφεύγοντας τον διακοσμητικό πλεονασμό. Η ποίησή του είναι άνοιγμα σε στοχασμό, σε άλλες εκδοχές του γνωστού και τετριμμένου, που απαιτεί από τον αναγνώστη να εμβαθύνειί και να νιώσει πέρα από το προφανές.

3. Η τοπικότητα ως οικουμενικό στοιχείο

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της ποίησης του Καποδίστρια είναι η χρήση της τοπικότητας ως φορέα οικουμενικών μηνυμάτων. Η Ζάκυνθος, με το φυσικό και πολιτισμικό της περιβάλλον, πρωταγωνιστεί σε πολλά ποιήματα του Καποδίστρια, όμως δεν λειτουργεί μόνο ως συγκεκριμένος τόπος, αλλά ως σύμβολο.

Ο τόπος γίνεται το σημείο αναφοράς από το οποίο ο ποιητής ξεκινά για να στοχαστεί πάνω σε θέματα που αφορούν την ανθρώπινη ύπαρξη συνολικά. Έτσι, μέσα από το τοπικό, ο Καποδίστριας αγγίζει το οικουμενικό και καταφέρνει να δώσει στη γραφή του μια παγκόσμια διάσταση.

4. Συμπεράσματα

Η ποίηση του Παναγιώτη Καποδίστρια είναι μια ποίηση βαθιά στοχαστική και πολυεπίπεδη, που αντλεί έμπνευση από τη φύση, τη μνήμη και την πνευματικότητα. Μέσα από τη λιτότητα του λόγου και την έντονη παρουσία του τόπου, ο ποιητής καταφέρνει να δημιουργήσει ένα έργο που συνομιλεί με τα μεγάλα ζητήματα της ζωής και της ύπαρξης.

Σε μια εποχή όπου η ποίηση συχνά χάνει τον εσωτερικό της προσανατολισμό, το έργο του Καποδίστρια μάς υπενθυμίζει ότι η αληθινή τέχνη δεν βρίσκεται στην εντυπωσιακή μορφή, αλλά στην ουσία του λόγου και στην αυθεντικότητα της έκφρασης.

Η ποίηση του Παναγιώτη Καποδίστρια, με την ηρεμία και τον στοχασμό που τη χαρακτηρίζει, μας προσκαλεί σε εσωτερική αναζήτηση, υπενθυμίζοντάς μας τη δύναμη της μνήμης, της φύσης και της πίστης στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ταυτότητας.

Κλείνω με τρία χαρακτηριστικά ποιήματα του Π. Κ., από το 2007-8, που με εκφράζουν προσωπικά και συνοψίζουν όλα τα παραπάνω:

ETERNAL SUNSHINE

 

Στην Αιώνια Λιακάδα

μπαίνεις δωρεάν

άρτι αφιχθείς απ’ το Αεί

αρχαγγελικός και ανυπόδητος

 

με το Σπαθί σου δηλαδή

και την Απελπισία-

 

χαίρεις για τον χώρο

και τις διόδους λέξεις

όλοι χωράνε στη χαρά

η Αράχνη γαρ του ενταύθα

έχει κι αυτή ψυχή

 

οι δε Αγγελοκρουσμένοι

βρίσκουνε πάντα τρόπο ευάερο

για τ’ Όχι και το Ναι τους.

 

***

 

ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ

 

Την ανεπάρκεια των σωμάτων
αναπληρώνει Προμηθεύς εξ ουρανού

τι νόμιζες

δεν είναι κλάψε γέλασε η σιωπή
καλλιγραφία δεν είναι

αυτόκλητους περισυλλέγει ο Καιρός
τους πανθεΐζει

τους ετερόφωτους ουδείς
κονιορτός στα σαντάλια μας

αυτοσκοτώσου να τελειώνουμε λοιπόν
ως γέγραπται.

 

***

 

ΠΕΡΙ ΦΙΛΙΑΣ

Επέχει θέση τάφου η Φιλία.

Ενθέτεις εκεί μέσα κτερίσματα θαυμάτων
θολά τζαμάκια της αποκαρδίωσης
φωνούλες ανεφάρμοστες
ή αισθήματα ληγμένα.

Μια ζωή σε Ονειροτροφείο
τι κατάλαβες;

Ορθώσου τώρα στη γωνιά με τόνα πόδι
παιδί τιμωρημένο
και τις φιλίες απ' την αυλή να σε χλευάζουν.